DILI man kini bag-o sa mata sa kadaghanan pero kasagarang malimtan sa atong mga gipiling mga opisyal nga moalagad nganha sa interes sa kadaghanan.
Ug sa pangutana kon “nganong ang problema sa pila ka dekada naa paman gihapon karong 2016”, matubag sa usa ka common sense nga ideya: Ang mga problema sa mga niaging dekada wala gitubag kon asa ang ugat. Tinuod gyod diay ang ilang giingon nga “common sense is not common anymore”.
Ang akong gipasabot nga ugat mao ang ugat sa problema sa usa ka katilingban o nasod. Ang factor diin dinhi misalingsing ang usa o lain pang mga problema. Sa atong nasod man god, akong namatikdan nga hilig kaayo ta sa band-aid approach: temporaryo lang nga pag-aksyon.
Pananglitan kay kanhi Presidente Noynoy Aquino, giunsa man niya pagtubag ang problema sa Kapobrehon o Poverty? Pinaagi sa Conditional Cash Transfer (CCT) o mas naila sa ngalang 4Ps (Pantawid Pamilyang Pilipino Program). Ang Reforestration Project sa matag Presidente nga nanglabay isip ilang pagtubag sa pagka-upaw sa kabukiran ug lasang sa nasod.
Hinabang ba o ayuda ang tubag sa Kalisod sa bagang katawhan sa Pilipinas? Matubag ba lamang sa pagpananom ang problema sa pagkaupaw sa atong lasang? Ngano taman raman ta sa pagsolbad sa temporaryo, short-term ug mora mag wala tay kapasidad nga maghunahuna sa long term nga kasolbaran?
Pero common sense naman siguro kon atong hunahunaon ang mga problema sa kalibutan sa teoriya nga lebel: nga aron mawala ang problema, solbaron kini kon asa naggikan ang problema. Sama ra na kon magsakit atong ngipon.
Dili lang taman sa pag-inom og mga tambal nga pampaalibyo sa sakit. Tuod kon motumar ka niana, mawala ang kasakit. Pero kabalo sad ta nga mobalik ug mobalik ra gihapon na. Mao ang solusyon sa sakit sa ngipon mao ang pagpaibot (o pagpapasta aron mapreserba pa ang ngipon). Nianang pamaagi dili na mobalik pa ang sakit.
Simple hunahunaon pero sa sumanang hunahuna kinahanglan magdagan ang pangutok sa atong mga opisyal. Pero ngano lage nga sa kataas sa mga panahon dili gyod mamatay-matay ang problema nga sa panahon pa sa atong lolo nasinatian naman nila? Ing-ani ba kagamay ang atong mga utok nga wala sa atong sistema ang pagtan-aw sa long term nga resulta sa atong mga aksyon? Mao sad ni ang gipangutana sa tanyag nga magsusulat nga si Nick Joaquin saiyang gualaysay nga “A Heritage of Smallness”:
Is that the explanation for our continuing failure to rise–that we buy small and sell small, that we think small and do small?
Dili ang 4Ps ang makasolbad sa problema sa kagutom ug kalisod. Makatabang siya sa pipila ka mga adlaw pero dili niini matubag ang problema. Dugang nga trabaho ug pagbuhat og mga trabaho para sa atong mga kaisgoonan nga naa sa sidsid sa katilingban.
Mag-abri og mga government owned factories o industrial complex nga magbuhat og mga prodkto nga kinahanglanon sa nasod para dili na magimport sa lain pang nasod (pati ang toothpick ug cottonbuds gani gina-import pa).
Idungag pa niana ang financial education nga dapat itudlo sa matag tunghaan aron sa sayo pang mga panuigon kabalo nang mag-ipon ang mga kabatan-onan, laing financial education sad ang hatag alang sa mga ginikanan ug unsaon pagplano sa kaugmaon sa ilang pamilya.
Ang reforestration: makatabang pero kadali lang, dili pang-long term nga strategy sa atong gobyerno para masolusyonan ang pagkaupaw sa atong mga lasang. Human sa massive reforestration idungag dayon ang pagpahugot sa Logging Laws sa nasod. Kon puyde total ban sa pagpananom ug himoong Illegal ang pagputol og kahoy sa lasang hilabi na kon parte kini sa mga watersheds. Niining pamaagi maprotektahan ang reforestration efforts sa gobyerno ug klaro nga mahulipan ang mga nawalang kahoy sa bukid.
Ing-ani gihapon nako nakita ang kasamtangang kampanya ni Presidente Duterte sa Druga: short-term lang ba lang kini nga solusyon o long term?
Sa panan-aw ninyo, masolbad ba niini ang problema sa padayong pagsupply sa mga sindikato og droga sa mga tawo? Kon daghang mga adik o pusher ang mangamatay, pasabot na ba niini, mawala na ang negosyo sa droga? Asa diay gikan ang mga droga? Kinsay ga-supply niini? Kini ang mga pangutana nga angay palandongan, dili lang sa mga opisyal sa administrasyon ni Duterte kundili pati sad natong katawhan.
Ang problema padayon magpabilin kon dili nato solusyonan ang tinubdan niining maong problema. Dili unta magpaugat ang ugat.