MARYUSEP kailian... makapalusdoyen dagiti kontrobersiya iti agdama saan laeng a ditoy pagilian no di ketdin sangalubongan. Dipay naglunit ti piglat ti Sars, Mers-CoV, ASF ken tensiyon iti nagbabaetan dagiti dadakkel a nasyon. No ditoy pagilian, dipay kalipatan ti piglat ti gubat sadiay Marawi, didigra ni Yolanda, Mamasapano masaker ken kaarngina a pagteng.
Ti makapaksoy a parikut ket ti inyeg ti sakit a Covid-19 nga arig bulanen ti kontrobersiyana iti sangalubongan. Inayonmo manen ti baro a parikut kas report ti Department of Agriculture iti idedegdeg ti sakit dagiti ayup, saan laengen nga ASF ngem adda manen baro manipud Germany ken Saudi. Ngem ala, intayto sukayen dagitoy ngem taldiapantayo man pay ti napalabas:
***
Medyo naballaetan ti grabe a kontrobersiya ni Covid-19 itay nabiit. Simmingit ti isyu ti “hostage-taking” sadiay Greenhills Shopping Center. Maysa a problemado a sikyu ti nang-hostage iti nasurok 30-katao tapno maipalgakna laeng ti sakit ti nakemna ken ammona kadagiti (kano) illegaledad ken pananglablabes iti nasao a disso agraman iti security agency a nakaikamanganna. Nag-viral daytoy a pasamak iti sangalubongan. Pinagpiestaandatayo manen dagiti tattao a manayon a nakabantay kadagiti kontrobersiya ti Pilipinas.
‘Bag laketdin ta naresolba ti krisis nga awan napapatay. Napusuko ti hostage-taker idinto ta addan dagiti addang a maipakat tapno masukimat dagiti imbutaktakna. Maymaysa ti adal a nasiriptayo: dika ipaima ti linteg ta agbanag a krimen. Natural... kulongan ti tinnag ti suspect. Iti nakuna nga eksena, adu ti nagtamed iti turedna a nagibutaktak (Archie Paray) ngem adu met ti nangumsi gapu ta naidalan kano iti maikaniwas a pamuspusan. No koma ta natanang dagiti addang a naaramat tapno maipangeg ken maiparikna laeng ti an-anek-eken, saan a nagsebba iti mas nadagdagsen nga eksena ti nakuna a panggep. Teppel ken timbeng-panunot ti nagkurang.
Ala, adda ditan ti pasamak, sanguen ti rumbeng ket sapay koma ta dinton maulit pay. Ngem kasla maalimamadko ti alingasngas daydi lolok uray nabayagen a nagrupsa. Kasla ikidkidagna nga iti dayta kano a hostage-taking...adda kano dua a klase ti security guards ti naamirisna: Ni kano sikyu-Archie Paray ket pinaltoganna ti kaduana a sikyu idi nananghostage isu a malasna kano ta naaresto ken nakassuan iti agrurutap. Ti maikadua kano a klase ti sikyu (arasaas ni lolok) ket ni Fidel Mendoza, sikyu ti Bureau of Immigration nga inimbestigaan ti Senado gapu iti “pastillas scheme.” Mas nasuersuerte kano daytoy a sikyu ngem ti nanghostage a sikyu tauray no P12,000 laeng ti sueldona iti binulan, naduptalan nga addaan gayam daytoy iti P7.8 milyon a kinabaknang.
Tsk tsk... medyo adda punto ni lolok nga agparikna, pards. Adda nasiripna nga aramid a madi.
***
Itay nabiit, bimtak a kasla Taal ti maysa a kontrobersiya—“pastillas scheme” sadiay Bureau of Immigration (BI). Saan a makan daytoy a “pastillas” pards... no di ketdi “kotong.” Grabe a “kotong,” kunada gapu ta nabayagen kano a mapaspasamak. ‘Bag laketdin ta adda nangibutaktak. Ket iti panagkutakna, ultimo nagan ni sigud a Secretary of Justice (Aguirre) ket naiguyod. Nupay nakuna ti naakusaran nga awan kinapudnona dayta a butaktak... matagtagiuray ti pannakaisaangda iti umno nga imbestigasyon. Ngem ania aya manen daytoy a “pastillas”?
Kuna ti report nga adda dagiti Chinese ti makaskastrek kano ditoy pagilian tapno agtrabahoda iti Philippine offshore gaming operations (Pogo) kalpasan a makayawatda iti dakkel a kantidad kadagiti tao ti BI. Manarimaanen dagiti panagsukimat ken imbestigasyon iti nasao a banag. Ania met ngata ti reaksiyon ti Malakanyang?
Babaen kenni Presidential Spokesman Salvador Panelo, inikkan pay kano ni Presidente Rodrigo Duterte iti maysa pay a gundaway ni Immigration Commissioner Jaime Morente a solbaren ti parikut iti opisinana panggep iti “pastillas.” Innayon ni Panelo a gapu iti naited a gundaway kenni Morente, katukadna kano nga adda pay natda a talek ni Digong kenkuana. Ngem indarirag ni Panelo a saan pay a nakalusot iti imbnestigasyon ni Commissioner Morente.
Tsk tsk...ngem adda met nasiriptayo nga adda kano pay dagiti nangangato nga opisyales ti BI ti ikkaten ti presidente. Siasinoda ngata? Arasaas: Nupay adun (kano) dagiti inikkatda a trabahador ti BI... agpatingga kadi lattan iti pannakaikkatda? Awan ngatan ti dadduma a sanguenda a kaskaso ta bimmaknangdan gapu iti kotong a maysa a krimen. Rumbeng laeng kano a mapatawanda iti nadagsen a pannusa. Wen met, a, pards.
***
Driver a naka-droga, rumbeng a madusa. Dayta ti pakabuklan ti mensahe ni Sen. Ronald “Bato” De la Rosa iti hearing ti Senate Committee on Public Order and Dangerous Drugs nga idadaulluanna. Imbinsabinsa ti senador a gapu iti kinaadun dagiti aksidente ti lugan itay kallabes gapu kadagiti drivers a naka-droga...rumbeng kano a maikkatan iti lisensiya nga agmaneho dagiti driver a matiliw a nakadroga uray iti umuna nga panaglabsing pay laeng (first offense).
Iti dayta a hearing, imbutaktak ti LTO nga iti dagup a 4,762 a drivers ti Public Utility vehicles a na-ramdom drug test iti lima a rehiyon... 116 a driver ti nagpositibo iti droga. Gapu iti nakuna a report, naisingasing ken naibilinen ti mataginayon a ramdom drug test nangruna kadagiti terminals. Iti met benneg dagiti dadduma a mammanday-linteg, masapul a maipaganetget kadagiti operators dagiti public utility vehicles a pilienda a naimbag dagiti alaenda a tsuperda saan laeng nga iti linya ti umno a panagmaneho no diketdi iti isusurot kadagiti annuroten ti linteg-trapiko.
***
Intayon sublian ti isyu panggep kadagiti agsasamusamen a sakit iti kagimongan malaksid iti kinaadun dagiti nabiktima ti Covid-19. Ngem sakbayna, pagyamanantayo, pards ta iti uneg ti tallo a lawas sipud pimmutok ti corona virus, awan ti nagpositibo a kailiantayo malaksid iti tsino a pimmusay. Makapadanag ngamin dagiti reports iti kinaadun dagiti nagpositibo iti nadumaduma a pagpagilian ken adun dagiti pimmusay. Saan laengen a sadiay China ti sentro ti kontrobersiyal a sakit no di ketdi nasuroken iti pitupulo a pagilian ti nastrekna.
Ti banglesna, pards, ti baro manen a sakit ket ti outbreak ti sakit a H5N8-Highly Pathogenic Avian Influenza sadiay Berlin Germany ken Tiyad Saudi Arabia. Gapu iti daytoy, nagiruar ti Department of Agriculture (DA) iti pammilin a maiparit a sumrrek ditoy pagilian dagiti domestic/wild birds ken produktoda agraman dagiti poultry meat, day old chick, itlog ken semen. Addan pammilin ni DA Sec. William Dar ti nainget a pannakabantay dagiti entry points ti pagilian tapno saan a makastrek dagita produkto manipud Germany ken Saudi Arabia.
Tsk tsk... adda langaruden ti agdama a mamonmonitor a panagraira pay laeng ti ASF a sakit ti baboy kadagiti nadumaduma a paset ti pagilian, no makastrek manen daytoy H5N8...nadagdagsen manen a parikut. Ala ket kas kanayon nga idardarirag ti DOH iti baet dagiti sakit ti kagimongan, masapul a pakirdentayo ti salun-attayo iti agnanayon.
Adios mi amor, ciao, mabalos.