SA MILABAY nga duha ka semana, daw nabuwag ang usa ka gamayng isla sa Pacifico – ang Saipan sa Northern Mariana Island, gikan sa kalibutan.
Human sa duha ka kusog nga mga bagyo nga miigo sa isla, maapektohan ang undersea fiber optic hinungdan sa pagkaputol sa komunikasiyon.
Nianang adlaw pagkaputol sa fiber optic nawala ang tanang komunikasiyon nga nagsalig sa maong epiko – lakip na niini ang internet, mga telephones, ug mobile phones.
Ang mga tindahan dili makaproseso sa debit o credit card, hinungdan nga cash ra gyud ang ilang dawaton. Nahiurong ang mga konsumidor nga nagsalig kanunay sa ilang mga ATM card.
Sa laktod, naapektohan ang patigayon ug minilyon ka dolyares ang nahimong danyos nianang usa ka adlaw nga pagkawagtang sa internet connection.
Nangreklamo ang mga bag-ong tubo sa kabataan nga nagsalig aning internet. Natingala ang mga tawo sa ubang bahin sa kalibutan kay dili na makontak ang Saipan, gawas lamang kon duna kay mahalon nga satellite phone.
Walay impormasiyon kon mga balita nga midangat sa isla gikan sa ubang bahin sa kalibutan. Nagpasabot walay kasayuran ang taga-isla kon unsa nay nahitabo sa ubang bahin sa nasod.
Human sa upat ka adlaw, inanay nga mibalik ang komunikasiyon apan limitado lamang sa mobile phone – ug wala gihapoy connection sa internet.
Apan, nagkadako na ang danyos sa patigayon kay naurong ang ilang mga transaksiyon.
Wala makapangandam sa maong sitwasiyon ang bugtong provider sa internet. Gipaningnlan sa gobiyerno ang maong provider tungod sa kakuwang niini og backup nga himan sa panahon nga emergency.
Ang labing dakong leksiyon sa maong hitabo mao nga molukapa gyud diay ang patigayon ug uban pang kalihukan sa tawo kon mawala ang internet connection bisan lang sa usa ka adlaw.
Tingali ang concern sa uban mao lang ang ilang Facebook, apan sa patigayon, labi na ang bangko, nahunong ilang operasiyon.
Ang mga OFW wala usab makapadala og allowance sa ilang pamilya kay dili sab maka-operate ang mga remittance center.
Ang positibo nga leksiyon mao nga mibalik ang panagsuod sa mga tawo tungod kay personal na silang makigkita kon dunay tuyo.
Dinhi kaha sa Cagayan de Oro, pagkakaron padayon tang nagpahimus sa internet connection, gani dunay mga libre nga wifi sa ubang bahin sa siyudad.
Simbako kon mawala ang internet connection, ug mahitabo nga kuwang ta og mga backup, dili ba kaha magkaguliyang ang dakbayan.
Wala pa kini mahitabo sa atong palibot nga milukapa ang tibuok komumikasiyon – telepono, mobile phone, internet, radyo.
Apan kon ugaling mahitabo ni, unsa may angay buhaton nato?