APAT a bulan...
manaluntun king sitsat a labwad;
Makapanaya ya ing metung
o ing kalima nung sakaling sanu man
kareng maslag ayapat akmulan ning lau.
Ing sabo batu...
tinulas king dungus ning yatu;
Sisilab dake talabwat
o magpasikan king kusad
maging pulandit indat palangyan ya ing ulu.
Panenayan ku...
ing panalundumang timan;
Malagad nang malilyari.
Daralan na ata ning pamanyawa da,
ala nong kasdanan
king lumang aske ku.
Kakung mata o ba't mamagus ing lwa?
E wari'ng Ibpa mu - ari de ngan deng sabla?
Iting kaplas gagalgal king salu mu,
misubi - e naman pignasan mu.
Ing aklis mu e naman alang angga!
Penandit mu - ing aslag datang na ya!
Sablang biga! Sablang uran!
Kabud sigla - yang mamanlag!
Bayung munag tatando na!
~Kaynip king Pamaglakbe,
Miguel Serrano, 22 Abril 2002
***
Ing “Alang Dyos” makatalatag ing pamipalage pasibayu kaybat ning makabang panaun at masampat ing tinatag da reng Sapni nang Crissot bang aydake ya iti kareng kabalen a kayanakan bang ayalben de at abalikdan ing bye king kekatamung milabas anting Kapampangan king panaun a ati yu pa keti i Don Juan Crisostomo Soto o mekilala mu naman at mibantug king talipampang “Crissot.” Puge karing menatagan a kayanakang sapni na.
Mayap ing managimpang dasan ing disnan nang Crissot kanitang kapanaunan na. At mayap tagana ing mika-tagimpan agyang ninu man. Makanyan man, mayap mu naman nung e ta ne pagkyapusan uling milabas na ing panaun na at e na malyaring ibalik pa. Makabage ing paralan ning panyulat na king panaun a nung nu ing amanung Kastila ya pang paralan ning panyulat kanita.
Nung wari keng amanung Inglis, e na na panaun rugung Shakespeare—agya mang e sukat iwari i Crissot kaya—uling e no man malyaring piligligan neng e la mitagmu panau’t bangsang beytan.
Pepakilala da na’t pemalinawan mekatapilan nang ukdu ning meyangu-bye Don Zoilo Hilaro at ning keyang kambang a kabas nang migpakamal (menataga’t misundu king Akademyang Kapampangan), ginambul at migmasabal king Amanu at Kalinangan Kapampangan king sablang agyu ra dapot nung ninu pang dapat taluki karela ila pang sasalungat kapamilatan ning karelang e pamangilala king karelang pigmasabal agya mang dakal la abalu kapamilatan da. Atin pa karelang miputunganan anting bulung karing buntuk da.
Karing keraklang dane ning panyulat mayayakit ing kakunyatan da pamisip deng talasulat at yawa do pa reng kayanakang magumpisang susulat kapamilatan ning kamalyan ning karelang gawing e da na buring itabili pa agyang nanu pang pamipalino at pamipakit patune a ing pamanyulat da e makayagpang e mu keng bayung paralan nung e king tune at makatud a paralan.
King dane na mu naman ning panyulat amlat—ala nang mayayakit pang manuman la pa ring keraklang talasulat ngeni. Pipilit dang pamisali ing kapamatulusan anting amlat agya mang alang malino patune’t patibe karing dalerayan da pati na karing ataluse da kanu. Ing sakit na pa nita payakmul da’t pasuka ing nung nanu ing buri dang sabyan deng lepitan dang memalen bang makapalwal lang aklat amlat kanu agya mang ing kapitna ning laman na niti alang mebitasa anting katutwan.
***
Dake Talabaldugan:
1. ka-alili, kayalili – (palagyu) kapalit, katuki. English – substitute, proxy, successor. Alimbawa king pamangamit: “Minuli neng agad ing magbante keng gusali agyang ala yu pa ing kayang ka-alili inya aluban de reng mapanako.”
2. kaingin, kayngin – (palagyu) pamanabas at pamandapug karing tanaman king kasukalan bang agamit tuknangan o asikan. English – slashing and burning of trees and weed in preparation for farming and construction of houses. Alimbawa king pamangamit: “Malagad namu ngeni ing kaingin uling megisan na ing kasukalan keng dakal da reng tau keng kasalungsungan.”
3. kait, kayit, pamagkayit¹ – (palagyu) pamagdimut, pamagmasungit. English – denial or refusal to help or give something to others. Alimbawa king pamangamit: “Mekatapulung kait ing gewa na king mekatapulung pamaglapit at pamakisabi da kaya ring memalen bang mipatuknang ing pamaglasak da karing baklad.”
4. kait, kayit, pamagkayit² – (palagyu) pamaglingad, pamipampan, pamanyalikut. English – hiding or concealment of facts or things that may be helpful or useful. “Nanu man at agyang makatapilan mang kait e mu apaglingad ing katutwan a ating Miglalang king sikluban.”
5. kala – (palagyu) pau, pawikan. English – turtle, tortoise. Alimbawa king pamangamit: “Makakarok kanu king kapalaran ing pamanese kala king pibale-bale ring ninu man.”
***
PAMANGAPAMPANGAN: Ninu nang mekaranas kareni—“Memusal, memulikat, melulud, mesintud, mesipak at mesintuk”—at nanu ing pamiyaliwa ra? Deti reng malilyari neng magkamali tamu kimut at maralas neng gagad tamu o pirapal. Ing “memusal” ya pin ing pakiramdam ning misabal ka kalamnan keng masyas a bage o misan neng mikakarimla; “memulikat” nung meigut ka litid at uyat o neng malambat kang makatampiso keng danum; “melulud”, ya pin ing misumpung butul; “mesintud”, nung misabal ka intud; “mesipak”, misumpung a baba; “mesintuk” ya pin ing mepukpuk buntuk keng masyas dapot malati mung bage. Deng amanung deti makaragdag la king panga-makakaliwa ning Amanung Siswan kareng aliwang amanu.
***
Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, garciakragi@yahoo.com o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe!