“TATANGALAN ta la ring katutwang deti a ating sariling patune: a ring sablang tau melalang la ngang pante-pante; a pikaluban no ngan ning Miglalang king bitasang karapatang e adarayu; a kabilang kareti ila pin ding bye, katimawan, at ing pamagdulap king ligaya.”
~ Thomas Jefferson
“Atin kung tagimpan a metung a aldo ing bangsang ini tikdo ya’t byayan na ing tune kabaldugan ning kasalpantayanan na; tatangalan la ring katutwang detianting ating sariling-katunayan: a ring sablang tau melalang la ngang pante-pante.
~ Martin Luther King
“Pauli ning alang pamangabiran king Dyos.”
~ Romanu, Dangka 2: Sunis 11
(Romans, 2:11)
“Pauli ning ing palad da ring anak ning tau at ing palad ding ulimo ya naman. Nung mamamate y ing metung mate ya naman ing aliwa; kamatutwanan mikabas la ngan inawa at alang kalamangan para king tau a lagpas para king ulimo, palaglugud mu iti king sarili.”
~ Aklat ding Talapangaral, Dangka 3: Sunis 19
(Ecclesiastes 3:19)
***
Bingut la pamu reng tau atin na lang maling kapanwalan a ya (metung a anak) nung iyambing keng kapatad na—lamang ya at makayangat ya karing sablang kapatad na. Iti daralan da reng tau angga na king pamangdagul da’t pangatwa ra.
Atin yang atagmwan a balita ing Kapisik nabengi dikil king metung a “maputi balat” a pepakit dang pirapal neng lepitan ing metung a “maputla” a Koreanung memalen. Kalapit na, bigla neng tinulak ning “maputi” ing “matwang maputla” at ikwa nang miragsa kabang ing menulak at menyakit tatakas yang papulandit.
Karing mengalabasang aldo, deng memalen karing aliwang bangsa, kabas ing mengalabasang panaun, magugulu la pauli ning pamisip ding keraklan a ila ring makalamang a lipi at ilang makikarapatan keng bangsa nung nu la mibait. Ila kanung ating karapatan agpang king kapanwalan da. Kapanwalan a para karela ilang pakamalan ning Apung Ginu uling ila mu naman ding kabud nang anak.
Mimiral kasi ing kapanwalan alus ding sablang tau a ila ring balat da, ilang katawan da at ila ring isip da. Isip da makalamang la uling maputi la. Isip da naman ding aliwa ila mung pinili nang lipi ning Dyos inya sa’t ila mung sukat manibala king yatu at ding sablang mabibye man o ali a mayayakit keti yatu.
Iti ing maging sangkan ning pamipate-pate at sablang e pamikakasundu karing pibale-bale, karing kabalantyan angga na karing miyayaliwang bangsa at mabilug a yatu. Ya pin iti ing maling kapanwalan a atin yang pekapakamalan o pekakaluguran a pinili ning Dyos karing sablang lelangan na, karing sablang anak na.
Dapot, iti magdalang maragul a panganib king kapayapan at karatunan keti mabilug a yatu. Nung ating mapilan a ipasyas da ing kalamangan da karing para karela igitan da uling maputi la o ing balat da mimigit legwan karing sablang aliwa balat a lelangan, mikamaragul a kaligaligan at alingasngas a maging bunga niti.
Likas mung deng lalatyan da reti malsa la at lumaban kareng manwalang makapaybabo la karing sabla anting makalamang uling lakwas lang masanting balat, arung, bwak, pamikakatawan at pamisip at pangatau. Maging pabelu niti ing pangasalbag-salbag da ring misasanmetung a bangsa keti mabilug a yatu at panibatan ning lumpungan.
***
Dake Talabaldugan:
1. kagalang-galang – (panguri) kinuyad: Kgg. katangal-tangalan, peka-tatalangan, bansag karing manungkulan. English – honorable, respectable. Alimbawa king pamangamit: “Kagalang-galang la reng taung balu dang igalang ing karelang sarili bayu pa ing sabla.”
2. kaganapan – (palagyu) kabulanan o ka-syam a bulan ning buktut ning babai, kalubusan, kataktakan, kasagaran. English – complement, compliance, completeness, perfection, deadline, happening. Alimbawa king pamangamit: “Ing pamanganak ya ing kaganapan ning bye ning metung a babai.”
3. kagaw, kago¹ – (palagyu) makapanggatal a tiktak kalating pulgas. English – itch-causing mite. Alimbawa king pamangamit: “Kareng ulunan at ulas a e mibibilad la maralas sasalikut deng kago.”
4. kagaw, kago² – (palagyu) sari-kalatiktik lelangan a mabibye e malyaring akit karing mata mu kabud. English – microbe, germ. Alimbawa king pamangamit: “Agyang asno kalati, deng kago malyari da lang gisanan deng sablang mabibye nung e la mayampat.”
5. kágawarán – (palagyu) dake ning tanggapan, maralas ning kapamalan. English – department, bureau. Alimbawa king pamangamit: “Ing Kagawaran ning Bwisan ing makimasabal king pamanyingil karing sukat dang bayaran ding memalen.”
***
PAMANGAPAMPANGAN: Nung mipalabas ka kareng sibabale Kapampangan, tambing dang sabyan ding makibale ing “Salangi ta’pu o salangi ta’pamu pu.” Iti ing metung karing tanda ning panga-masampat dang pamananggap karing dalo da—kakilala da la man o ali ding payndalan. At dagdag kaniti ya pin ing apaganan da la pang pamangan deng dalo o agyang pendalan mu. Mekad nung atin lang sese nanu man, gawan da ing iyapag de o deti ba’da la mung apamatulan deng peyndalan. Samutanan da pang ditak a kapusungan maralas. Alimbawa: “Ay, salangi ta’pamu pu agyang kubu ya mu ing bale mi. E la pu manginis deng asu mi.”
***
Patagal a maligayang kayaldawan king kanakung kadwang kambang—Jayashri-Govinda dasi Garcia-Austria a migkalub kanaku king panigung tubung-suli. Pagkaluban na ka pa sanang kalam ning Kakataskatasang Ibpa.
***
Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, garciakragi@yahoo.com o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe!