PRIORITY agenda karon sa kongreso ang pag-amenda sa atong batakang balaod, pero wala pag gyud ipasabot ngadto sa mga katawhan kon unsa gyud kining gobyernong federal. Basic lang ang nasabtan sa mga concern nga longsuranon nga 80% sa atong kitaon nga buhis ato na, mao nga moasenso ang mga lokalidad kon mapatuman na kini.
Sa pederalismo gitawag na kini og decentralize ang gahum sa nasudnong gobyerno, isalig na ngadto sa mga local nga magdumala. Ikaw nay responsable sa paghatag og sweldo sa mga magtutudlo, hudikatura, tanang ahensiyang national isalig na sa mga local ubos sa pederalismo nga gobyerno.
Ang 20% nga atong ihatag sa national maoy gamitong pangsweldo
sa Armed Forces ug Philippine National Police, ug international nga aktibidad kon duna kita’y mga bisita.
Mao nga ang atong panglantaw moasenso gyud kita, mao kaha? Tingali, kon ang usa ka estado progresibo sama sa atong siyudad Davao ug uban pang mga progresibong probinsiya nga masakop sa stado, pero pa-unsa molambo ang mga probreng probinsiya nga masakop sa usa ka estado? Sama sa Samar, Biliran province ug uban pa? Kaya kaha nila ang pagpalambo sa ilang estado, sa mga imprastraktura nga kulang pa man ang ilang kita para pang sweldo?
Karon nga sistema, gidawat na nato 40% pinaagi sa Internal Revenue Allotment (IRA) ug national pa gihapon ang responsible sa pagpasemento, pagpa-aspalto sa atong mga national highways. Kaya kaha ni sa mga pobreng estado tungod kay sila naman ang responsable ini?
Nagkinahanglan tingali og taas-taas nga pagtuon ug labaw sa tanan ang tin-aw nga pagpasabot sa mga katawhang Pilipino kon unsa gyud kining kausaban nga gusto natong mahitabo.
Ang atong halangdong Presidente Rodrigo Roa Duterte sa iyang pakigpulong atol sa Indigenous Peoples Leaders' Summit, nagkanayon kinsa kadtong dili gusto ug supak sa Pederalismo, iyang itulak ang hybrid unitary form of government sama daw sa Hongkong ug China. Asa man mo: pederalismo o komunista nga gobyerno?
Si kanhi Supreme Court Associate Justice Vicente V. Mendoza nagkomentaryo nga ang pagkambiyo daw sa sistema ngadto sa perderalismo makapahuyang sa atong Republika, ang rehiyonal nga pagpalambo matud pa niya dili kinahanglan usbon pa ang atong Constitution.
Ang angay daw himuon sa atong gobyerno karon, ipursige ang Anti- dynasty law, Freedom of Information, pagpa-uswag lang daw sa termino sa
mga piling public official ang tumong niini, bisan pa gibalik-balik sa atong presidente nga manaug siya sa 2022 kon maimplementar na ang pederalismo. Sumala sa kanhi miyembro sa Hudikatura, mas pabor siya sa Constitutional Convention (CONCON) kon bag-uhon man ang atong batakang balaod. Anong say ninyo?