(Pasiuna: Kini ang atong apas-sumpay sa suliran nga gipadangat kanato ni Marriot Whotell mahitungod sa iyang buot nga mahibawo sa dagan sa HIV-Aids sa atong nasud karon.)
DEAR Marriot Whotell,
Ug karon sa katapusang hugna sa atong pagtuki niining mahinungdanon nga isyu sa nasud karon mahitungod niining HIV-Aids, ato na nga tubagon ang lain nimo nga pangutana, kung unsa ang mga angay nato nga mabantayan sa mga tawo nga anaay HIV-Aids?
Sa akong giingon sa niaging edisyon, kung positibo pa lamang sa HIV ang usa ka tawo, wala pa gayud kini nga pamation ug dili gayud kini sila mailhan.
Ang maong sakit, adunay tulo ka stages. Una ang acute infection stage, kung diin, sa mga duha ka semana gikan sa pagkakuha nila sa maong birus, mabati nila nga daw gitrangkaso kini sila.
Apan anaa lamang sa 40 ngadto sa 90 porsiyento, ang mobati niini, ang uban wala gayuy pamation. Ug ang pinakasagaran nga mga sintomas niini, nilakip sa hilanat, mga ulcer sa baba, pagsakit sa mga kaunoran ug mga kasu-kasuan, pagsakit sa tutunlan, ug paghubag sa mga glandula sa liog.
Pagkahuman niini, mao ang clinical latency stage nga wala gayuy makit-an nga mga sintomas ang tawo nga anaa na sa maong stage. Sa primirong bahin, mamahimo nga walay pamation nga sakit, o kung anaa man, gamay lamang.
Apan sa tumoy nga bahin sa maong sakit, mamahimo nga magsugod na ang kalbaryo, susama sa paghilanat nga halos walay hupa-hupa, kalibanga nga halos di moundang, pagkasakit sa mga kaunoran ug pagpayat. Molungtad kini gikan sa tulo ngadto sa 20 ka tuig, kung walay tambal. Apan ang kasagaran anaa lamang gayud sa walo ka tuig.
Pagkahuman sa duha ka stages, diha pa lamang ang stage sa Aids. Diri na ang panahon nga puwerte na gayong payata ang maong maagian nga daw susama na kini ug bukog ug panit na lamang, gawas pa gayud sa mga gibati niini nga di malalim.
Kung maigo ang usa ka tawo niini, importante gayud nga isulti nimo sa imong kapikas ang imong sitwasiyon, ug dili ni nimo kini siya limbongan mahitungod niini.
Gani sa Repbublic Act 8504, kun Philippine Aids Prevention and Control Act of 1998, gimando ang pagsekreto niini, apan dili diha sa kapikas, tungod sila ang una nga maapektuhan niini. Dili kita mangani sa uban kay labaw na nga masuko si Lord niana kanato.
Good luck!
Dr. Fritz
(Si Dr. Fritz Legarde Espedilla usa ka aesthetic dermatologist/surgeon ug clinical sexologist. Aduna usab siyay kahibalo ug training sa hypnotherapy ug sa Medical Acupuncture. Usa usab siya ka personalidad sa radyo nga sobra na sa dekada nga nagadagan sa kahanginan ug autor sa iyang libro nga “Healthy is Sexy Secrets ni Dr. Fritz.” Nagatudlo usab siya sa usa ka kolehiyo sa Pharmacy. Alang sa inyong mga sulat-suliran, mamahimo kini ninyong ipadala sa Dear Dr. Fritz, c/o SunStar-Davao Publishing Inc., Ebro-Pelayo Building, Jacinto St., Davao City, (former Department of Foreign Affairs office), across Ateneo de Davao University and beside Holy Child School of Davao, o i-e-mail kini sa dokfritz@yahoo.com. Ang dili magpamantala dili matubag!)