“Apat a pekamaulagang Kayapan – pangamaingat, katarungan, sikanan lub, at kapibabatan., makabaldugang mayayaus “indu” ring sablang kayapan – ing pangamaingat yang mumutus king indu
ning kayapan – e na dirinnag kabaldugan ing amanung pangamaingat, anti keng kasalungsungang gamit. Dirinan nang kabaldugan ing salungat o~ metung a malati, mangabaldugan, mainagt a panugali king bye, a mimisding a lawen na at paulagan ing sabla a e magtagumpe ipangaku ing mabilis a mapanggamit
a kalamangan.
“Ing kadakilan ning pangamaingat mangabaldugan a ing pangatupad ning kayapan king palage na
ing balu na king katutwan. Ya mu kabud ing makagawang kayapana makibalu nung makananu la
ring bage at nung nanu ing kabilyan da, mangabaldugan a ding awsan dang “mayap a ing kadakilan”
ning pangamaingat mangabaldugan a ring awsan dang 'mayap a pamalak' at ding awsan
dang “magnasang kayapan' e la makananu man makagyu.
Ing katuparan na ning kayapan papalage na a ing kekatamu dapat makabage la king tune kabilyan,
deta ring malino katutwan a mamaskul king “kapaligiran” ning tune dapat ding ketawan;
at inya sa't taimtim ming lalawen ing tune katutwan kapamilatan ning makamulagat a alang kakabiran.'
Iting malino kelang kakabiran, nanu pa ta, e malyaring apakirasan at ing pangamaingat e malyaring gawang kapantaspantasan iti subali mu kapamilatan ning “taimik a pamibule-bule”
ning, kabang nung sanu ing makasariling kapakanan ning tau agyang pangsaguli mu apataimik la.
Ing piyagpangan namu ning mapamye uri ning pangamaingat kanita tamu dasan ing katarungan, sikanan lub, katatagan at kapibabatan, a mangabaldugang balu tamu nung ing makagyu makagyu na pin.
'Ing Pangamaingat paiwatig na ing pamagbayu na aske ning belwan ning katutwan king pamagpasya
a makabate king katutwan.” Nanu, kanita, ing maging lakwas dakilang kaulagan kesa king pamagaral
at pamangamit king pangamaingat king kasalungsungan, kesa king pamagaral at pamangamit
king pangamaingat, a keraklan e ayampat miras king tutwanang pamisanak karing atlung aliwang kadakilan ning kayapan, deni a ngan e la malyaring yugse para king kaligtsan ning kalinangan.
Ing Katarungan makayugne ya king katutwan, katatagan king kayapan, at kapibabatan king legwan; kabang ing pangamaingat, king kamatutwanan, sasakupan no ngan ding atlu. Ing uri ning pangamakatutwanan a mamasal anting ing mayap, ing tutu, at ing malagu ala lang kabaldugan a makayagpang la king pangsariling kapanwalan bang a apagtibe anting pekamatas-diling parasan ning panglipunan at pangsariling bye, o ila ring kararagling bunga ning matagumpe pamagdulap king pibandyan at sikanan; makabage mibansagan 'makapagmulalang-tatutwan.'
Nu man karin deng tau kukutang da: 'Nanu ing malyari kung daptan tagana? 'Ing pakibat kasing-simpli at kasing makaligalig: agyu tamu, itamu ngan, dapat bang ibili tamu ing sarili tamung pibale-bale king nung sanu ing masalese; Ing antabe kaylangan tamu para king gawang ini e malyaring akit king “sciene' o “technology” , ing ulaga niti agpang king parasan a palyaryan na; dapot malyari pang akit king akasanayang kebyasnan ning ketawan.”
~ Meyangu king Aklat a “Malagu ing Malati” nang E.F. Schumacher
An Excerpt from the Book “Small is Beautiful by e.f. Schumacher)
***
Masayang Kayaldawan king kadwang tubung suli—Rowen Garcia Yabut a mambang da ring miyasawang Rowen B. Yabut at ing sadyang Radha-Krishna dasi B. Garcia ning Sta. Cruz—Balen ning Makabebe. Iti mipagmasusyan bukas—tawling aldo ning Ulyu. Sana pagkaluban na kang kalam ning Ibpang Kakataskatasan, Thirdy!
***
Dake Talabaldugan
1. nangnang – derang, malutu o makatud pangalutu, e malpa, e magadtu. English: grilled, well-cooked, Alimbawa king pamangamit: “Nangnang masalese ing nasing tinun nang Agring at manyaman ing paksing ulam a linutu na inya mitsab ya ing kuran kareng inapagan na.”
***
DIPARAN at KASEBYAN
Maralas dang sasabyan da reng kabalen ing antini:
“Banal a asu. Santung kabayu.”. Ating tau a papakit da kareng aliwa a ila mayap la, banal la. King kamatutwanan—magsangkan-sangkan la mu at ing tutu asno karok a ugali. Mapnnyimba la, lalakad lang makatapak o makasiklod palapit keng dambana o altar, ala lang patugut mangadi, susulud lang miyayaliwang kalmin at parati lang makamaputi susulud. Dapot potang kalwal da pisamban asno karok ugali. Manakit lang magpalimus itabi da na la at pandiryan ala la mang ibye kusing man—palmuran do pa.
Kabaldugan: Magbanal-banalan dapot asno karok a ugali. Makasalikut la kamulangan at karokan. Kareng pari pane lang sisiklod at papapu dapot kareng pangkaraniwang tau asno karok pamakiyutus.
***
MIKANLAPIT at MISUGLUNG KABALDUGANG AMANU
albug – panibatan na ning atab, uran at mababang dane ning gabun, pauli na naman ning kelangmasabl da reng tau keng kalikasan. Ugse lang ugse layak o basura nu man karin.
atab – ing katas ning danum keng dagat yang panibatan na niti at pati na ing kabilugan ning bulan at labul ning anging abagat.
bagyu – masikan a angin agnan ning uran, kildap at duldul.
bulus – mengari king atab, iti naman bunga ning pamagbulus da keng danum ding plasdan pati na ding dam.
kati – pamanurung ning atab pauli ning kelang uran at maslag a aldo.
kulimlim – pamagdalumdum ning banwa pauli ding matuling a bigang uran a tatakap keng aldo.
malulam – mengari keng kulimlimn, pamagdalumdum ning banwa pauli ding matuling a bigang uran a tatakap keng aldo.
mumuran – pamanulu ning uran pauli ning kisna na lang danum ding biga.
manukup – mengari keng kulimlimn at malulam, pamagdalumdum ning banwa pauli ding matuling a bigang uran a tatakap keng aldo.
sigwa – matikding bagyu a magdalang masikan a angin, masikan a uran at malalam a albug agnan ning atab at anging abagat.
unus – mengari king sigwa – matikding bagyu a magdalang masikan a angin, masikan a uran at malalam a albug agnan ning atab at anging abagat.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king muirbiliuqeitpo@gmail.com mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.