“King banwang ayta, libulimangdalan at pitumpulu, reng masikampung Kastilang manyakup a panimunwan nang Miguel Lopez de Legaspi megmula nong menyakup Sugbu at balak dang ikalat iti king laganas a Ma’i o kapulwan tamu. I Tarik Suliman ing manibala king masaplalang Lakambalen a dungan king Kapampangan o Makabebe king paralayang dake ning ilug a babaleben ning Batungdalig. E binang malaut naman, yapin y Lakandula, tubu Kalumpit at sapni nang Malangsik at Kapitangan, ing mangasiwa king Tunduk (o Tondu ngeni).
Ing mamala king Menila ya pin ing kapatad na king ibpa – I Rajah Mura, a meging kanglas ning Ibpa nang i Rajah Suliman Kadwa o Sri Salalila, ing laksamana. Matwa yang bagya kang Tarik. Mikapatad la dapot malaut ing pamiyaliwa ra pamisip at pigampa king bye. Kambe da ya pin ing bapa rang makatwa at kapatad ning ibpa ra - i Rajah Laya o Rajah Matwa o Mahomet Ben Suliman – ing talausuk da, a e na binang bisang makyalam pauli ning twa na, o mekad pauli ning meging utang nang lub a babalikdan karing Kastila kapitnanglibung banwa na ing milabas. Makapaiki karela yapin ing anak nang Rajah Mura, i Rajah Bayu a dakal pamiwangis king ibpa na.
Makapalibut yang dutung a dalig ing sasakupan da at dakal lang lantaka’t sandatang lalang nang Pande Pilak ning Apalit a makayadyang pansalang karing manlub o manlagalig king Lusung.
Memumpunan king makatwang Rajah Balagtas a suli ning Aring Aldo a bunga ning Kayaryang “Madjapahit” ketang ka-labingapat a dalangbanwa at “Sri Vijaya”, adwang meging sanga ning Pang-alang-angga’t Pangmetu-yatung Kayaryang Bharat Varsha ketang kanam a dalangbanwa. Iti ya ing pamisasanmetung ding Mawli Paralayang Asya a kebilangan ding memalayan Ma’i a panibayung mibansgan Lusung king panyatang ding Isik ketang 960 A.D., ing punlabwad ning Kapampangan– i Tarik Suliman o Rajah Suliman ing Katlu – anak neng Rajah Suliman ing Kadwa a apu nang Sri Salalila a memalipi king Makabebe dane ning Manyup a sakup ning Bebe e na binang marayu king wawa ning ilug a tutugtug king dayat malat a papunta Menila.
Agya mang pekayanak ya karing manungkulang “rajah” king kayaryan – mayaksing ya siwala at tatalukyan de usuk at pagdulapan da ing sabla nang pamangamanu ring keyang sasakupan.
Sagsag ning kalimang bulan libulimangdalan at pitungpulu, mengasdan ya king manalastas i Tarik Suliman a mamalita karing paratang a dayung maglayag king bebe ning lakambalen. Dinalan adwampulu lang ukbung Kastila kambe ring anam a ralan a Bisayang kampi da king pamamuntukan nang Legaspi a makatuknang kanita king Pane banting upaya sakupan rya naman ing Lusung king lagyu ning Aring Kastilang Felipe Kadwa ning Espanya. I Martin de Goiti yang tubud a parala nang Legaspi kambe ning apu nang i Juan de Salcedo at ing meging talapaynturu da ya pin i Moamat, ing Tagalug a migdatun sugbu inya mebyasa yang Bisaya..”
Meyangu king“Aring Tarik Bako Suliman : Ing Kalatas”, Dangka 2: Bilungan 11-13
nang Miguel Serrano, Ka-7 ning Pebreru, 2008
***
Bayu ne begutan ing kayang talibung, deni ring amanung simbitla nang Aring Tarik Suliman king arapan da ring dayu at ding kalipi nang aliwa pasya at kapanaligan kesa kaya: “Sagsagan ne sa ning aldo ing kanakung katawan at ipalkarine da ku reng kanakung kababaynan nung makipagkasundu ku karing dayung Kastila!” Puge at lwid kang Aring Tarik Bangko Suliman at karing malugud king kalayan at balayan!
***
Masayang Kayaldawan ning pangatatag ning pipagaralang Tarik Suliman High School, napun ka-3 ning Unyu, a lakwan dasan na ning albug pauli ning malapit ya iti king bebe dayat malat at keni ya tutugtug ing Rio Grande de Pampanga. Makatuki ya iti keng kamatayan na ning Aring Tarik Bnagko Suliman—ing tawling-diling ari ning Mayling Kapampangan at tune mumunang-diling bayani niti at mabilug Kapampangan.
***
Dake Talabaldugan
na? – kutang neng o nung e na dindam ning ninu man ing sasabyan na ning o ding aliwa;
a word used to persuade someone—usually preceeded by the word “sigi/sige”
English: What? Or Come on! Alimbawa king pamangamit:
“Na, nanung sinabi mo? Ituki yu na ku pu keng kabalenan, ima, sigi na pu!”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
Maralas dang sasabyan da reng kabalen ing antini:
“Nung ala kang tenam, ala kang pupulan.” Meyangu ya ini keng Banal a Kasulatan.
Kabaldugan: Mangabaldugan a kaylangan ka pang mitanam bayu ka pumupul. Nung magaral ka— mabyasa ka; nung manintunan ka—manakitan ka.
***
MIKANLAPIT at MISUGLUNG KABALDUGANG AMANU
dayat – dayatan mu naman; Dane nung mu ating pitamnaman, pipalutan at pipanasanan, Keni la magdatun deng ortelanu at manasan.
marangle – andti ti keng dayat, dane nung mu ating pitamnaman, pipalutan at pipanasanan, Keni la magdatun deng ortelanu at manasan.
taldawa – alang binang pamiyaliwa kareng amanung dayat at marangle, dane nung mu ating pitamnaman, pipalutan at pipanasanan, Keni la magdatun deng ortelanu at manasan.
palayan – pitamnaman pale at keni la mu naman manese pale angga na potang malyari nang palutan at idara.
asikan – anti mu naman keng palayan, pitamnaman pale at keni la mu naman manese pale angga na potang malyari nang palutan at idara. Pitatamnaman mu namang aliwang tanaman anti reng mais, mani, atbu at miyayaliwang bungang tanaman at gule.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king muirbiliuqeitpo@gmail.com mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.