“Galame ning maslag a aldo kukulaput lang kalakalale
karing matbud a kule-abung biga ning paratang a kauran,
Mamanlag lang anting bulag a aldo karing mababo talaga.
Ing matbud nang agi ning alto-albug gulut ding iro bunduk,
samal na lang susukul karing lulang matang mengasilo.
Paling sisingo ning malutung babagwa binang magpalimum
king uran a ginato karing lawta king sikoti ning mawli.”
~”Aldo Babagwa”, Pedro Agustin,
Ka-Syam ning Abril, Banwang 2015
“Ababalung ditak-ditak deng mangapurul a paku
a kekang pangutkut kareng laun a dutung a penuma mu bayu mu pikpuk,
dapot agyang kapurit mu e ke darandaman ing pusu mu
a pupukpuk king alang kakarug-karug bagya man a salu ku.
Ing panangis ning mapurul mu namang lagari makirame
king paratang nang sigwa king bye ku anting uran king kapitung bulan
a papatak alang patugut at magpalbug king kanakung panaligang sala.
Kataman mu sanang mabinit ing pangalalu ku king lande pane mung aplusan.
Ing kabilugan ning mala-gintung bulan a managinis karing mangalagung biga
biktutan ning bulugang uran a ngeni magpakalawang
karing kekang pakamalan mu pa kesa kanakung kasangkapan.
Makananu meng tabasang masalese ing matwang impun ning Apalit
a tinwag ning bungal a palakul nung mengalawang ya mu naman.
E mu ne atikdo pa ing eran a pisuk at e na ka mu naman makapanik
pasibayu kapilan man king bale mung malambat mu namang likwan
at pebustang bina karing walumpulu't apat a kauran a lubusan nang kinati.”
~ “Dalit A Paginakit ning Asawang Alwagi”, Pedro Agustin
Kadwampulu't Atlu ning Oktubri, Banwang 2015
***
Ing kawatasan e ne man dapat makatutwanan uling e antita ing tungkulan ding watas o ninu mang alagad ning alit o art. Ing tungkulan ning watas o alagad ning alit ya pin ing ipakit ing legwan karing tau, mabandi man o maluka, nung makananu nang akakit iti at amamalit king panimanman na at ita ing sukat nang idake.
Mengaring paninap mu ing papakit na ning alagad ning alit, kapamilatan ning pamigulis o pamangule larawan a nung ating manakit misip ya't mangutang nung makananung ing sadyang e na akakit akakt nang bigla ngeni. Ing legwan a e na pa ikit mibubulalag karing mata na at kakatuk king pusu na at mamaplus king diwa nang mawa king legwan ning kalikasan a e na naman kabud mu akit nung alang mituldu kaniti. Inya pin sa't ding watas o talagulis darake da ing akakit dang e da akakit deng pangkaraniwang tau.
Deng aliwang alagad ning terak papakit da ing lambis ding miyayaliwang kimut—kembut, kimbe o yuyu ding katawan kapamilatan ding mangalagung kimut da reng gamat, bitis, katawan at pati na ing miyayaliwang kapanamdaman a lalto king lupa ning talaterak.
Deng alagad ning lawiwi, dalit at pamanigtigan karing miyayaliwang kasangkapan ning legwan ning kaynge o sound da papasyag ing darandaman da at lilikas da la reti karing larawang akakit ding balugbug da a manibatan king pusung magdulap king legwan at lugud a maralas e da akakit o amamalitan ding aliwang tau.
Deng talagulis at taladukit antita mu naman. Papasyag da ing nanu mang legwan a apapagumasdan da king kapaligiran, kalikasan o agyang king karelang paninap a kesa keng makalingwan lilikas da karing gulis, aske, salat, kule at pyalung ding sala at dalumdum.
***
Dake Talabaldugan
minukpuk – memukpuk. mipukpuk, pinukpuk, mipulpuk. English: hammered, pounded, forged, pummeled, battered. Alimbawa king pamangamit: “Ala mang minukpuk keng salamin keng awang kaybat kabud n'ya mu mengaspak inyang masikan ing angin nabengi.”
minuktut – binuktut, mebuktut, memuktut, mika-laman atsan, milamnaman, mikakayanak o mikakasupling. English: got pregnant, impregnated. . Alimbawa king pamangamit: “E naman malyaring kabud n'ya mu minuktut nung alang ninu mang lalaking tinagin kaya inya e ya malyaring maglingad keng kasukaban na.”
minukuk – minilup, sinipsip, minum makapatikum asbuk. English: drank, sipped, imbibed, slurped. Alimbawa king pamangamit: “Lilingad nang Osang a aliwa ya ing minukuk keng alak a tagan da reng miglasing nabengi kabang ing kule ning basu singkule ne ning kule na ning labi na mu naman nabengi.”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN.
Maralas dang sasabyan da reng kabalen ing antini: “Kakanan ku namu ing lwa ku”. Darandaman tamu ini kareng mangatwa kanita anting kasebyan a mekad e ta na darandaman o sasabyan man keng kasalungsungan. Mekalingwan na ata kareng bayung dai.
Kabaldugan: Labis-labis a kaplas o sakit inya alang akarapat nung e manangis at tumulu lwa alang bulad inya asasabi na ning ninu man a manangis iti,
***
MIKANLAPIT at MISUGLUNG KABALDUGANG AMANU
mura – bayung suli o bayung bunga. Kayagtal-agtal o kaigut-igut o kasungkit-sungkit pamu. Agagamit mu naman keng isip o aiisip anti king bayu o murang dalumat o agyang keng bayung balita.
sagiwa – e pa malulut, e pa lutu. Malyaring magamit kareng bungang tanaman, gule, aliwang pamangan o misan panalimbawa kareng tau neng anak la pa.
bubut – anti keng sagiwa dapot karen mung bungang tanaman at tau mu magagamit.
bayu – kadatang datang pa, kayagtal-agtal, kasali-sali pa o nanu mang ngeni pa magamit o misulud.
anak – bayung panganak o pangasapwak. Bunga ning pamiyasawa ding tau o pamikatawan da pati na nung makananu lag mipangatawan ding aliwa pang kaladwan o animals pati na insects at aliwa pang mabibye.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king muirbiliuqeitpo@gmail.com mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.