
“Ing banayad a labul ning angin lalaganas...
Yayanangat na la ring mengapakling matbud nang pakpak
ning magmalun a magdili-diling talubang
at pagatawan neng kala-kalale king marimlang angin.
Papunta ya king sadyang malwalas lawlta
a keyang malambat nang pantunan king pusu na.
Kabang mikakasangkan yang pasibayu
at agyang pilit ya mung titiman.
Kabas ning sadyang mayumung pamaniman na
inyang metung ya pa’ng musmus at mayna mung piris.”
~ “Piris”, nang Alejandro N. Sigwa, 10.01.14
(Mesusug Nobyembri 13, 2023)
“apapatiman mu kung pilit –
at ayayaslagan mung bina
ing makabulag a dalumdum king bye ku...
masikan a uran ka
king kasagsagan ning sasagitsit a pali
king bubusuk a kaleldo.
mayuyulit na mang pasibayu –
ing malamang sunis da at malambis dang lawiwi
ring manyambitang dalit ku
uling mandatilang ya pa mu rin
ing salunang panamdam ku
kekang asisilip agyang bagya mu
karing e sasaryan at padaplis
a malamlam a suglap ku
e ku tutung apaglingad.
ay, ala mu pin –
tagana mung kalalagwan ku
pa mu rin keka kanakung sinta
taganang ala mu –
king kaleldo ayni makapagpatingangin ku mu
king banayad at marimlang labul
ning mayumu at makapasno timan mu,
at king alang-kaparang yumu
ning kekang anting panilang lagyu.
wa, wa, ala mu –
anting musmus, mamyalungan ku mu
karing mapilang alang kabaldugang amanu.”
~“Apapatiman Mu Ku” nang Greg Sunga, 05.26.18
(Mesusug Nobyembri 13, 2023)
“Bulaklak na ka ning bulu king panaun ning lugus
king malwalas a dayat na ning mapagal a isip ku
magdili-diling migpatingangin.
Alang nanu mang panaun o pepe-gamat
a mitanam karing mengaslak kung mata...
matikdi kung manalangin.
Pilan karing sagiwang aluntyan mung bulung
ing bagya-bagyang mengayagtal
at mewiling tunggal-tunggal migpatinganyud?
Karing lande ring lumang pisamban king kabalenan
at anti la’ng batungtaysan, saring migpataram
karening mapagkumwaring intud!
Agta da ring malililing kulumanas
yang kanakung penyulat,
e ing kanakung maputlang daya
o agus da rening malugmang mata ku.
Ing samal migladlad king lingad mu
king binang mibuntung pait-palad
--mapait a sigwang pigkalub mu!”
~ “Bulaklak Bulu”, nang Miguel Serrano, Mayu, 23, 2003
(Mesusug Nobyembri 13, 2023)
***
King bulan ning Nobyembri dapat marimla na uling inya pang milabas a bulan ning Oktubri megmula ing panaun ning amyam. Dapot pauli ning ing panaun tamu ngening kasalungsungan meyaus El Niño—lakwas mangibabo ing pali at lisangan king mabilug a yatu inya sa't bala misasalubung parati ing pali at dimla.
Dagdag pa kaniti ing pamikapali ning yatu pauli ning alang-masabal a ketawan. Pauli ning pangamakasarili da reng mangasalaping bangsa a alang pakyalam nung dinat man ing lawlta kabud manakitan la mu sanang limpak-limpak at masaya na la agya mang deng para dang tau magkakasakit at magdusa la.
Atin ya pa kayang pagasa ing yatu, abe?
***
Dake Talabaldugan
minawal – memawal, binawal, sinabi at migpatupad king nung sanu ing bawal. English – made or released a decision on what is prohibited or what is not allowed. Alimbawa king pamangamit: “Ing ukum na ing minawal kang Maggda a e ne sukat manibala kareng bale paupaan dang mikakapatad manga tanggpa pa karing salaping panupa da.”
minawas – memawas, megbawas king nung nanu man ing labis, kalabisan. English – made some subtraction, lessened anything or cut off some of its parts or portions. Alimbawa king pamangamit: “Minawas yang dakal karing utang dang salapi ding pengari mi keng tegawan ku ing koya mi agyang ala lang kebalwan deng kamaganak na inyang meyangu ya bye.”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
Maralas dang sasabyan da reng kabalen ing antini: “Ing taung e binalikid keng penibatan na e ya miras king pupuntalan na.” Pabiru kareng aliwa sasabyan da, “Ing taung e babalikid keng penibatan na, “masyas ya batal.” Kembage tutu ya naman ita uling keng Kapampangan ing awsan dang “masyas a batal” ya pin itang mapagmaragul at matas lawe keng sarili na. At kamatuwanan mu naman a ing taung mengasyas a batal e ya pin naman mibalikid masalese uling tutuki ya mabilug a katawan.
Kabaldugan: Dapot ing kabaldugan nang tagana ning diparan a makatampuk ngeni –ing taung masyas a batal a e babalikid king pibatan na ya pin ing taung alang utang a lub at mengalingwan keng sadya nang kabilyan a kasakitan o kakalulwan at inya mu mibagwa ya uli ding sinuap kaya—pengari na man, kamaganak o kakaluguran o agyang ali.
***
MIKANLAPIT at MISUGLUNG KABALDUGANG AMANU
indredus – salitang milikas-likas a maralas marayu king katutwan o katutwang dakal na ing samut pauli ning nung e miragdag, mebawas.
sabi-sabi – anti king indredus, lantaran a salitang milikas-likas a maralas marayu king katutwan o katutwang dakal na ing samut pauli ning nung e miragdag, mebawas. Kabas ning indredus.
bulung-bulungan – pasalikut a salitang milikas-likas a maralas marayu king katutwan o katutwang dakal na ing samut pauli ning nung e miragdag, mebawas.
tsismis – amanung English a Kepampanganan ning indredus at ning sabi-sabi.
salitang kantu – pisasabyan da reng alang agwang paita-istambay kareng suluk ning baranggay.
kwentung kutseru – libangan da reng kutserung manayang sake inya keraklan nung e indredus pane mung kapangayan at pasiklaban da reng kutseru—ila-ila mu.
kwentung barberu – libangan da reng barberung kabang manurud la inya keraklan nung e indredus pane mung kapangayan at pasiklab ning barberu kareng ururan na.
marites – ing bayung kataya a magagamit kayalili ding katayang mengalabas,
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king muirbiliuqeitpo@gmail.com mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.