Garcia: Dakal ing lumwat pa ing Sakit a Panglaganas (The Pandemic might most likely last longer)

"Mibait tang magdili-dili, mabibye tamung magdili-dili, mate tamung magdili-dili. Ken mung kabud lugud at pamipagkaluguran karin ta'malyaring gawan ing kumwaring katutwan a king metung a penandit e ta'magdili-dili." -- Orson Welles

"Ding sangkap ning kalusugan at makabang bye ila pin ding pamanupaya, masaplalang angin, saguling obra, at dikak a pamagingat." -- Philip Sydney

"Ing bye metung yang daung a mesira, dapot e ta kakalingwan magdalit karing pangligtas a bangka." -- Voltaire

"Pamisanmisan mipapayntagun akakit tamung ati ta'king libutad ning kagulwan, at pamisanmisan king kagulwan, akakit tamu ing sarili tamu." --- Boonaa Mohammed

"Gawan mu ing agyu mu, king nung nanu ing atin ka, nung nu ka man karin." -- Theodore Roosevelt

"Ing pangabating ning kapanupayan kamasambutan king labanan." -- Mahatma Gandhi

"Ing metung a penandit a kapanupayan atabi na ing maragul a sigwa. Ing metung a penandit ning kelang-kapanupayan malyari nang siran ing mabilug a bye." -- Diparan Isik

***

Ing panakit da reng pantas king mangapalyari-lambat pa ing panglaganas a kaligaligan pauli ning makayawang sakit a darala na't maging bunga ning Covid-19. Mangabaldugan a dakal pa ing kapibabatan, pamagpatibe lub o katatagan at pamagpayapa ing sukat tamung pakikwanan king bye tamu balang metung kekatamu.

E ta'sana sukat mag-alang bala king pamagingat agyang kapurit mung penandit uling kapurit la mu naman deng pangilagan tamung kalaban dapot uling bina lang mangalati inya e ta la man akakit agyang ati na la king arapan o siping tamu.

Makanyan man, kaylangan tamung magpakatatag parati at e ta paysaul keng kelang-pagasa, kelang kapanupayan at kelang tapang bang aingatan tamu e mu deng sarili tamu nung e pati na ring katubale tamung pakamalan at pati na ding aliwang kapara tamung tau.

Mingat tamu pa mu rin anggang ala ta'nang akakit a masakit uling e ta naman akit nung ninu ing masakit o ing ali. E ta'pamu maki-pulung at tatagun karing pamipulung nung e mu rin tune at binang kaylangan. Nung agkatan da kata kareng nanu mang pamagtau karing kapagmasusyan -- aldobeytan, binyag, kasal o agyang libing-e ta na pa'mabibisa nung e manyad ta namung kapanupayan karing managkat. Agyang pamanyimba ken na pang online mass ta'simba.

Nung atin ta'ng kapanintunan, pakasmasnan tamu ing e ta tambing milako panakitan at nung kumwari milako ta kapanintunan e ta'paysira lub nung e mantun tamung malyaring aliwang luban o aliwang panakitan.

Ing salapi panakitan ya, ing bye e na akit pa nung mabating ya. Makanyan man, e ta kabud gagastus nung e kaylangan. Ding kalakuti keng katawan e ta no pa sasalwan. Nung luma la reng kasangkapan at imalan tamu, pibatan ta no pang gamitan nung apapalyari la pa naman. Sulsyan na la pa deng ating gapak.

E ta na pa mamangan keng kilwal at e ta na pa sasaling pamangan a e naman makakabsing tagana at alang abibye mayap para king kalusugan tamu. Mekad mikasakit ta'pa nung sali ta'ng alang sustansyang pamangan.

Sali tamu gule, bungang tanaman bang sikan ta katawan laban keng sakit. Magtipid tamung masalese at sagad at pakaisipan tamu nung gagastus tamu nung kaylangan pin gumastus o ali. Pakaingat tamung masalese. E ta'balu nung kapilan mayari ing kaligaligang ini dapot salese mu rin datang ing penandit.

***

Dake Talabaldugan:

lukay¹ (palagyu) lagyu ning metung a apapangan a tanaman. English -- a species of edible herb. Alimbawa king pamangamit: "Inyang mukyat la bunduk deng kayabe ku melakwan ku at kanita la kanu menakit dakal a lukay keng daralanan dang paukyat bunduk."

lukay² (palagyu) palapa ring buku, sasa, abaka o sagin; dake ning bulung a makakalawat king impun. English -- palm or frond of coconut, abaca, or banana tree. Alimbawa king pamangamit: "Gewa deng pyalungan a guyuran deng anak kabalenan inyang apulut de iti keng masukal a dane ning baranggay."

lukbán (palagyu) swa, lukman. English -- Citrus grandis, grapefruit, pomelo. Alimbawa king pamangamit: "Kabalat yang lukban i Rusing uling saguli yang mangilabut neng mitsu-tsupan yang marimlang angin."

lukbut (palagyu) lulugsu, lulundag anting durun o alipaktung. English -- hopping, as grasshoppers or locust. Alimbawa king pamangamit: "Ala yang tuknang keng lukbut na ing alipaktung angga inyang adakap ne ning anak a malati."

***

Sadyang gawi da reng Kapampangan

King panaung kasalungsungan mamanyatang na la ring miyayaliwang malagad a ayup a manibatan kanu karing mangarimlang bangsa a paratang na panaun ning dimla. Ita ing sadyang alang puknat a malilyari manibat inyang minunang panaun. Deng pinak, maka, ligawan at palayan mamangasna yang ayup a miyayaliwa aske, kule, dagul, kimut at kakanan.

Ing sadya rang tatanuran kanita ila pin ding palayan bang agyang makananu mu makapangan la ngan metung a aguman ayup. Lipat-lipat lang balen at nung nukarin ing pamanima karin la sasamal manibsiban balang bayu yang datang ing munag king dane ning pangulu at paralaya.

King panyatang ning kaligaligan a dala ning Covid-19, aulata da reng memalen a deng ayup e na la mekayuli nung nu la sadyang magsantung kabang e daratang ing dimla. E na la antitang sadya a kabud meyari na ing kaleldo mamanuli na la karing marimla at dane-pangulung bangsa. E ta balu kanini nung kapilan mibalik ing sadya dang gawing masakit itabili.

***

PIGAMPA: Ing Kapisik manalig yang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kapampangan kapamilatan ning pamipasigla king keyang Kalinangan -- ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan.

PARASAN: Pagnasan na niting ing paralan ning panyulat at sablang dake ning Kalinangan tamu a telukyan ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan.

Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.

Trending

No stories found.

Just in

No stories found.

Branded Content

No stories found.
SunStar Publishing Inc.
www.sunstar.com.ph