“Ding mamanakas a pantyanak marakap la karing lobo!
Nganang sinabi, at megi yang diparan, agya mang sasabyan ta ngening
‘ibat king kawali papunta king api’ karing mengaring e mipayndatun a kabilyan.”
~J.R.R. Tolkien
“Neng ing Dyos ing yuna tamu, deng sablang aliwang bage
mikakana la karing sukat dang kabilyan o mabating la karing bye tamu.
Ing lugud tamu king Ginu yang manibala karing awsan tamung panamdam,
ding anyaran ning kekatamung panaun, ding pagkayabalan tamung pakiraptan,
at ing talatag ding pekamayulaga para kekatamu.”
~Ezra Taft Benson
“Lugsu ka ibat king kawali papunta king api;
manibat king kalam ning Dyos papunta king mapaling aldo”
~Miguel de Cervantes
***
Manibat king kawali palundag king api. Manibat king dase palipat king lande. Bista ma’t banayad ya ing kadwa, ala ne mang maragul a pamiyaliwa king mumuna. Metung la mu tagana buring sabyan. Metung la mu kabaldugan.
Matana-tana na ka kabilyan kaybat yaliwa mu pa, palitan mu pa, ibayu mu pa at lakwas mu pang pilinan ing lakwas masakit kesa keng saguli o maplas kesa keng maswelu. Kasalese mu na bili sinakit mu pa. Nanu ita? Nanu ka kanita nung e ka bolang?
Itamung tau ala tang kapupusan kapagnasan keng makamigit a nanu mang bage. Nung atin kang dinalan—buri mu atin kang libu; nung atin kang libu—buri mu atin kang laksa o dinalang libu; nung atin kang laksa—buri mu kata-kata o milyun at nung atin kang milyun—buri mu atin kang bilyun—at ala nang kapupusan ing kekang kapagnasang miragdagan ing kekang pibandyan.
Nung atin yang bisikleta—buri na mika-kotsi ya; nung atin neng kotsi at dakal la pa—buri na mika-yati ya; nung atin neng yati—buri na mika-helicopter ya pa at nung atin nenng helicopter—buri na mika-eroplanu ya pa, e mu kabud eroplanu—buri na jumbo jet pa.
Kaswapangan. Kasaklon mata. Ala yang sikoti ing nasa ning taung misalapi. Nung misalapi ya—buri na sumikat ya; nung sumikat ya—buri na dakal ya asakupan; nung atin yang asakupan—buri na lalu ya pang dakala asakupan. Kasakiman.
Inya sa’t ala yang kebsyan ing tau agya mang ing dungus na kumasna ya pa at mangapanyuka keng kanan na—buri na e patugut mamangan at miminum keng sablang manyaman. At e ya man bisang midake o mamye kareng aliwa. Inya sa’t matana-tana ne kabilyan mengari ya pang lugsu manibatan keng kawali at sumungab ya pa keng lalam ning api.
Makananu? Mantun ya pang batung ipukpuk na keng sariling buntuk na. Kasi, nung labis ing pibandyan mu e mu naman adala ngan at keng pamaginalu mu ya pang maging sangkan bang e ka makalako keti king yatung payapa. Ya pang pabayat anting batung maragul king saken mung bangka a magpalbug keka.
E la mapilan deng antitang tau keti king yatu a makadase na la maglande la pa. Mantun lang kaplas dang balat agyang masalese na la pamibye-bye. Daralan na lang kanawan magimbut la pang lakwas manawa—inya pin ing dasan da katambak a kaligaligan o sindagul bunduk a problema. Mipapatanan la’t misasakitan kesa keng mikukuswelu la.
***
Dake Talabaldugan:
landî – (panguri) lantung, likut pamitik, larit. English: flirtatious, coy, provocative, seductive, inviting, amorous, coquettish. Alimbawa king pamangamit: “E ne tatalab keng landi ring ninu mang babai ing kakaluguran ku uling bina neng sinawa karela inya pang baintau ya.”
landók/landúk – (palagyu) landul, ligkal, taktak, pamusbus at pangulkul, bareta. English: handspike, a metal bar (or length of pipe) used as a lever, fastening or obstruction. Alimbawa king pamangamit: “Singkal ne pala ing landuk ning anak a malati inya e de aluban deng mapanako inyang meko la reng pengari na sinaguli.”
lanik – (pangdiwa) ilalang maskup o masiksik. English: to weave closely or press tightly as in railings or mats. Alimbawa king pamangamit: “Lanik me ing sala-salang gamitan keng dalig ning kubu bang e la milub pati deng yamuk at panas.”
lanlanan – (pangdiwa) tasan, tantsan nung makananu o magkanu karakal o pagyu. English: estimate roughly, calculate the contents, how much it would cost. Alimbawa king pamangamit: “Lanlanan mu nung makagyu pa ing daralan tamung bakal bayu ta mako paukyat keng Bunduk Alaya.”
lanubo/lanubu – (palagyu) suli o lalsut a bayu o murang tanaman keng meputut o mitwag a tanaman. English: shoot or fresh growth from a fallen tree trunk or cut canes. Alimbawa king pamangamit: “Mamagalsut na la reng lanubu kaybat dang mipatakan uran agyang alang mingdilig kilub ning pabulan.”
***
SADYANG GAWI DA RENG KAPAMPANGAN
Balang magpyesta inyang pilan pang banwa ing milabas at e pa usu ing plastic, deng magdadase mamanyatang la karing balen a mag-pyesta. Ating dase ebus, dase pandan at atin mu namang dase balanggut. Ing dase ebus asne kasalat at bala manggatal ka nung pagkeran me. Ing dase balanggut naman asne kapinu anti ing pandan dapot nung marimla ya keng balat ing pandan lakwas ne mang marimla ing balanggut at matala-talusad ya pa inya e ka papakat a imalan nung yang pagkeran mu. Abe dang pamisali ing kupya ampong turung deng magdadase.
***
PIGAMPA: Ing Kapisik manalig yang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kapampangan kapamilatan ning pamipasigla king keyang Kalinangan—ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan.
PARASAN: Pagnasan na niting ing paralan ning panyulat at sablang dake ning Kalinangan tamu a telukyan ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.