“Dase makalantang king lande kwayan
karin mikamale ampong miyaslagan--
kinusad, ginapang ampong memalebe
anggang ding indtud tinipun lang sikan.
Ing kekang bubungang bulung na ning sasa
yang ka’kung akakit kabuklat ku mata.
Dalig mung pinaud ampo pang sawali,
asyas impun kwayan duyan makatali.
Agaganaka ku banwang mengalabas,
aldo ning kauran daragul ing albug.
Kapitung balitang uman na ning danum,
ing salu nang apu bina yang kakarug.
Alino at bakas da reng menuknangan
ating atandanan, ating akalingwan.
Nung datang ing aldo aganaka mu la,
nukarin ka daklut ba’mong pamulutan?
Eran mung mabuya kuldas ku’t mumukyat,
makasusing pasbul e milub ing aslag.
Sakim a dalumdum migsamantala ya,
keng awang sinilip at karin miglapag.
Aldo mengalabas bala mibabalik,
lukas mo ring swekus, bitis mu magtapak
kabang ating ayli king labi mitagan,
pakibalugbugan ing dalit ku’t terak.
Makapangaklak pin ing saring taimik,
nanu ing daptan nung makanyan, abe?
Ala nang mitagan nu na la ngan minta?
Memaglako la ngan teginis ing kaynge!
Bale pipumpunan pagdulapan da ka,
karin ku pengagli’t karin ku mibait.
E na binang lambat alang-anggang tudtud,
keng labwad paninap karin ta na mikit!
~”Bale Pipimpunan” nang Miguel Serrano │Disyembri 14, 1999
***
Deng kayanakan makuyad pa ing delanan dang panaun nung iyambing king delanan da ring lakwas matawa karela—ding pengari da o ding karelang talaturu. Ala la pang balikbalikdan a milabas. Ala la pang panalala king milabas. Subali pa kanita, ala la pang pakatingirang bage nung e mu ing pyalung nung nu king bye da yang libutad.
Lakwas milalabas ing panaun at daragul na la at kakaba na ing daralanan da—mikaka-milabas na lang agyang makananu mu agaganaka at babalikan o babalikdan—mayumu la man o mapait deti. Lakwas tutwa la lakwas darakal la panalala king milabas dang mititipun.
Agaganaka da la ring sadya rang kakyalung lalu na nung miparayu na la deti at e da no akit pang pasibayu. Ding pipamyalungan da magpaganaka karing sadyang masayang aldo nung kapilan da pisulu ing dakal a penandit a ating tula at atin mu namang lungkut, ating nyaman at atin mu namang kaplas. Makanyan man, sanu man kareti migpatibe king pamiyabe da—king pamikaluguran da anting mikakyalung.
Atin tamung akakyalung at meging kakaluguran kanitang kayanakan tamu a angga man ngeni agaganaka tamu agyang pamisan-misan mu. Misan mu naman, akakit ta la agyang karing paninap tamu. E mu ring meging kakyalung o kakaluguran nung e ding kamaganak at sadyang katubale a e ta na kalukub king bayu tamung bubungan ngeni. Ding apu, ding kapatad, at ding pengaring ala na ngeni keti king yatu.
Ing dayu at panaun maging pilatan a maging sangkan ning pamikandayu pauli ding miyayaliwang sangkan. Babalik da reti pa mu rin ing panalala king milabas tamu. Ing panalala anting mayumung pulut para karing pukyutan a karelang balik-balikan at tipun-tipunan. Karin la magsantung, karin la manuknangan at lwal-lungub bang namnaman ing yumu at nyaman.
Karing mayumung Nwan a Lagyu ning Ginu ta na manu magsantung, ne.
***
Dake Talabaldugan:
1.minamun (pangdiwa) ing menamun keng pate, pamipamuk o pamilumpung ( papasyag a aske). English – one who made a challenge to a fight, battle or war (declarative form). Alimbawa king pamangamit: “Mesambut ya pala keng tumbukan i Edung kang Karding inya asne kanu karine, uling ya ing minamun.”
2.minamuyut (pangdiwa) migyagyag, memilit, mekisabing mayap. English – one who convinced, persuaded, prompted, compelled or made some convincing. Alimbawa king pamangamit: “I Tonyu ing minamuyut kang Kardu at Edu bang patawaran de ing akapate dang i Esung.”
3.minanabu (pangdiwa) magnabu, mibabaldug, magbalbug. English – one who drops or lets go of or loses grips of something. Alimbawa king pamangamit: “Mebante ya i Ding kareng memaryu at apatunayan dang ya pala ing minanabung mangaragul a tipak a batu keng balun pisasaklwan dang inuman, inya pete de lasang tumbuk.”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
Maralas dang sasabyan deng makatwa ing antini kanita: “Bala sinopan kang sinakab!.”
Kabaldugan: Nung kanung sopan meng sakab ing bingut king nanu mang sangkan--mekad gagad ka, mekad malulunus ka, o mekad bala mu asopan meng tagana—dagul ya kanung mapamatakad. Iti e na agyung tikdo karing sarili nang bitis, ngara pin. Kasi misane yang ating pamatakaran a sasaup kaya agyang agyu na namang gawan paralan nung pakiagywan na.
Anting pengari, mayap nung sopan la reng anak tamu nung mung taganang kaylangan dang sopan o nung ali mabyasa lang mamatakad. Mabyasa lang mamyasa e mu kekatamu nung e agyang kareng aliwang taung akatagmu da.
***
MIKASING-KABALDUGANG at MISALUNGAT
KABALDUGANG AMANU TAMU
1.tusu – taung mapamyasa karing aliwa kabud mu makalamang la.
2.mapanglamang – ninu mang gagawan da ing sabla ba’la mung lamang kareng aliwang o aigitan da la reng para dang tau. Awig ne mu naman ning tusu.
3.mapamyasa – ninu mang buri na lamangan na la reng para nang tau ba’na mung asarili o akwa ing pekamanyaman, pekamarakal o misan ba’nang akwa ngan ing sablang buri na.
4.mapamatakad – parating mamasa karing aliwa agyang agyu na naman nung gawan na mu.
e mitikdo karing sariling bitis – ninu mang mapanasa karing aliwa uli ning katamaran, keynan lub o ning ugaling mapanglamang.
5.alang galudgud – ninu mang e makapagpasya agyang keng mung malating bage.
6.magadtu pusad – ninu mang mayna king pamagpasya, o mayna o alang sikan lub, buri da ipamatakad da na mu parati ing sukat dang gawan karing aliwa agya mang agyu da naman.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com/ mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.