"Kamulagat ku malulam ya ing banwa
Ewari Marsu? Ot balamu maninap kupa
'Nu ya ing aldo ot sinalikut ya?
Anyapin ding tanaman metamle la.
E tsutsup ing angin. Ali. Aliya.
'nya ring biga maybug lang lumwa.
Atsu kamu napun kabud mewala
Mipyak kumu saguli Disyembri na pala.
Panayan ko potang bengi ring anak magkanta
Abe king libut da ing katulang pamanyawad barya
Lupa ning pitung bulang keka, kakung pamanaya
Tambing kung talakad king tukutran ban saganan ka.
I adya ke ing kakung salu ban antimanu kawlan ka.
Makanyan munaman ring labi ku ban lagwang uman daka.
Dapot eku balu nung nanung sabyan kanita
Istung dinugpa no kaku ring suglap ding kekang mata.
Oreni na ring anak atsu no arap bale.
Saguli na kanini malaus tanang miyabe.
Kauli mu daretsu tana Makabebe
Ing kekatang kasal pamun tanang ume.
Rugo! Oinit minaus ka sasabyang ala na.
'Patawaran muku ala nakang panayan pa.
Oneng atin ku sang pakisabi keka,
Kwanan daka sang tegawan, Bisa ka?'"
-- Marcelo "LJ" Batac, Lacap, III
Batung Dalig, Sagrada Familia, Masantol, Pampanga
***
Deng gagawang tegawan da reng kakasalmaralas ing kakaluguran da la reng pengari ding kakasal deti, gagalang la king kabalantyan, atin lang katungkulan king balen o lalawigan, o mibantug la king kapanintunan da o king pibandyan da. Makanyan man, ating gagawan dang tegawan pauli namu ning karelang kayapan pangatau ambisna e la mabandi, mibantug o makikatungkulan. Atin mu namang malilyari a ing tegawan king binyag o kumpil ya mu namang maging tegawan da reng kakasal keng pamisanmetung dang pusu.
Deng anak ding tegawan at ding kakasal mipanaus na lang "kinakapatad" at ita ing tutung maging turing da dapat balang metung. Ding pengari mipanaus na la namang "kumari" at "kumpari" at ding tegawan awsan da na la namang "ima" o "tata" ding inanak uling ituring da na la namang anting sarili dang anak deti ding tegawan. Matigik ing pamiyutus da reng mitegawan at iti singkaba na ning bye ra.
Ing pagkalub dang lamak ding tegawan karing maging inanak da tanda na mu ning tutung pagkalub dang pamisuglung ding bye ra inya sa't kabud mikit la at nu man karin anyaran do gamat o sisiklod la ring inanak at ding mikumpari't mikumari mipanduku la o migagalamanu anting tanda ning pamisanmetung da anting pengari karing anak o inanak da.
Ilang pupulanditan da't lalapitan deng miyasawa ding tegawan da nung atin lang e pamikasundu at ilang kukwanan da pamiyusuk inya sa't mengari na lang kadwang pengaring mituring. Mengari lang bapa o dara nung e man tata o ima king tungkulan a gagampanan da. Deng tegawan kasi ila ring talausuk da ring inanak pangaratang king pang-kasalpantayanan a pisasabyan -- at ita ing tune dang tungkulan ding tegawan tagana agpang king tuntunan ning pisamban.
Malagad mung tutu ing mikakasangkan bang ing pamitegawan masira at nung malyari iti deng pengari ila ring tegawan atin lang awsan a "mipanyubling kandila." Iti bala tanda ning pamamatad ning tungkulan da ring tegawan nu mang dane o sumangid manibatan ing sangkan ning e pamikasundu ra. Makanyan man, malagad pa iti king kildap kaleldo at maralas pangsaguli mu iti uling menibat mu king e pamisanak o e pamikaintindi. Kabud mipagkalino la king milyaring gusut-ing mesabing pamanyubling kandila e na malaus.
***
Dake Talabaldugan:
1. malanâm (panguri) bau at lasa ding asan at aliwa pang laman danum. English - fishy, piscine, fishlike in smell or taste. Alimbawa king pamangamit: "Tambing dang ababau deng asu at pusa ing malanam a salingalngal ding asan inya saguli ataluntun da nung nukarin makasalikut."
2. malanasì (panguri) uri ding sagin a mamungang maki-aluntyan butul. English - a species of banana that produces fruit with green seeds. Alimbawa king pamangamit: "Malagad la pa keng kildap kaleldo akakit deng sagin a malanasi at nu ka mang palengki ala na kang asali ngeni."
3. malandí (panguri) malantung, sasarapelpel, gitad, mapanuksu, mapanuksung panugali. English - flirt, tease, coquette, seductress, femme fatale, echantress, vixen, vamp. Alimbawa king pamangamit: "E me manayun at e makatud ing awsan yang malandi ing ninu mang babai uling atin ka namang ima, dara ampong kapatad a babai malyaring manamdaman keng pamangamanu mu."
4. malapad (panguri) dakal sasakupan a dake o dane. English - wide, broad, extensive, vast, open, outspread, large-scale, immense, wide-ranging, expansive. Alimbawa king pamangamit: "Sisesen no ngan Edung deng malapad a mula bang karin ya mananaman karing impun a miyayaliwa bunga."
5. malas (panguri) umasid/pamagumasid, lawe, bante, suri. English - intent, searching, probing, observing look. Alimbawa king pamangamit: "Asne katikdi malas kang Osang i Abling inya aulata ning metung a asne kaburi kaya."
***
Sadyang gawi da reng Kapampangan
Ing pamanegawan kasal kanita anti mu namang pamamanikan agya mang alang arana. Deng kakasal kambe ring pengari da at pati na kapatad ding kakasal at aliwa pang kamaganak pupunta la king bale ding buri dang maging tegawan bang ipabalu a kasal na la at ya ing apili dang maging tegawan.
Kayabe la ring tegawan king pamamili king aldo ning kasal pati na nung nukarin ing kasal. Ita bang e la miyagnanan aliwang malyaring maging lakad ding maging tegawan.
Karing mangarayung baranggay malilyari pa ing antini dapot alus dakal na lang makakalingwan king sadyang gawing antini.
***
PIGAMPA: Ing Kapisik manalig yang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kapampangan kapamilatan ning pamipasigla king keyang Kalinangan -- ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan.
PARASAN: Pagnasan na niting ing paralan ning panyulat at sablang dake ning Kalinangan tamu a telukyan ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.