Wilfredo G. Anoos
Ang akong pagpauli sa Mercedes, Poro, Camotes Island, Cebu, human sa kamatayon sa akong inahan gawas sa kalayo sa biyahe, apan ang pagbalik sa mga handumanan, pamalandong, ug kamatuoran.
Gikan sa akong gipuy-an sa Minglanilla ug sa akong estasyon sa CTU San Fernando, gisubay ko pag-usab ang agianan nga kaniadto nakong gilakwan sa dihang nibalhin ko gikan sa CTU San Francisco human sa pito ka tuig nga pag-alagad. Apan karon, lahi na gyud kaayo ang pagbiyahe sa dalan pauli—dili lang tungod sa kasakit sa kasingkasing, apan tungod usab sa kausaban sa mga dalan gikan sa Cebu South hangtod sa Cebu North ug sa isla sa Camotes—literal ug simboliko—nga akong nasaksihan sa paglabay sa mga tuig.
Kaniadto, bisan ug layu ang biyahe, mas sayon pa kini ug bisan ug agik-ik ang mga dalan, dili pa kaayo grabe ang trapiko. Karon, misamot ang kadaghan sa mga pribado ug pampublikong sakyanan nga mura’g mga uwang nga nagkamang sa aspalto. Ang ubang mga dalan nagpabilin nga sap-ong sama sa una, samtang ang uban nga giingong gipalapdan, nagpabilin gihapon nga lisod agian. Ironiya nga kon mahoman na ang dalan, ang mga sakyanan magpark man pud sa mga kilid, maoy hinungdan nga mogip-ot ang agianan. Murag napalapdan nato ang semento, apan dili ang disiplina sa mga tawo.
Kon mag-ulan, ang mga dalan mahimung suba, ang mga sakyanan mura’g naglutaw imbes moligid ug ang ilang suga nagdan-ag sama sa kandila nga nagbarog sa baha. Timaan sa padayon nga problema sa drainage system nga hangtod karon wala gyud masulbad.
Sa adlaw nga init, lahi ang istorya apan pareho gihapon ang kalisod. Ang kainit mosaka gikan sa aspalto mura’g siga nga nagdilaab sa mga kahoy nga uga, ug ang hangin puno sa abog ug aso.
Mura’g nagbiyahe ka sulod sa lutuan sa kusina diin nagluto gamit ang kahoy nga uga, ug ikaw mismo ang giluto sa kainit.
Ang pagpauli nga puno sa kasubo tungod sa kamatayon sa akong inahan, nahimong usa ka kasinatian nga nagpakita sa mas lawom nga problema sa atong katilingban. Nakapangutana ko sa akong kaugalingon, asa na kaha ang atong mga opisyal sa gobyerno—lokal man o nasyonal? Kada tuig, magpahambog sila ug mga plano ug mangayo ug dakong badyet alang sa mga proyekto sa dalan ug infrastruktura, apan sa aktuwal hapit way makita nga kausaban. Ang ilang mga saad nga “mas maayong dalan” nagpabilin nga mga pulong ra sa mikropono, samtang ang mga drayber ug pasahero nag-antus gihapon sa parehas nga mga lubak, trapiko, ug walay katapusang konstruksyon.
Makaguol nga huna-hunaon nga daghan sa kanila mga propesyonal nga inhenyero ug planador, mga nakahuman ug grado sa mga iladong unibersidad. Apan unsa may kapuslanan sa ilang edukasyon kon dili kini magamit sa tinuoray nga pagserbisyo sa katawhan? Murag ang tulay tali sa kahibalo ug aksyon, nabanlas na sa baha sa korapsyon, papel, ug kakulang sa kasingkasing sa serbisyo publiko.
Pag-abot nako sa Mercedes, gikapoy sa biyahe ug sa kasakit sa kasingkasing, nasabtan ko nga ang dalan pauli parehas sa kahimtang sa atong nasud—nagusbati, dili tupong ang kalamboan, apan gipadayon gihapon nga giagian sa mga tawo nga puno sa paglaum. Hangtod nga ang tinuoray nga pagkamatinud-anon ug serbisyo publiko mapuli sa mga pulong ug interes personal, ang dalan sa Pilipino magpabilin gihapon nga usa ka taas ug kapoy nga panaw nga nagsulay sa pasensya ug pagtuo. / wilfredogubalaneanoos@gmail.com