ANG pamilyang Aliños sa ulahing bahin sa kolonisasyon sa mga Espanyol kabahin sa nahigmata nga ilustrados o naila nga enlightened gentry.
Dili sila agalong yutaan apan nanag-iya og gamay nga umahan, diin ilang gitawag nga baol. Ang amahan sa Cuatro Aliños usa ka magtutudlo sa tunghaan, tinahod nga posisyon sa nagkahuyang nga komunidad nga Espanyol sa Sugbo niadtong panahona.
Mao kini ang unod sa pamahayag nga gipadala sa Superbalita Cebu ni Atty. Rex Fernandez, presidente sa Cuatro Aliños clan.
Ang Cuatro Aliños nga sila si Hilario, Potenciano, Felix ug Sulpicio, naa sa ilang aktibong pangidaron. Ang kamanghoran nga si Sulpicio wala pay 20 anyos ug ang iyang mga maguwang wala pa moabot sa 30 anyos nga pangiradaron.
“The Cuatro Aliños who were educated were also in touch with the global call for nationalism and with the plight of their fellow Filipinos being near the sugar haciendas of Talisay – the Friar Estates,” tipik sa pamahayag ni Atty. Fernandez.
Ang Cuatro Aliños nasayod nga ang Katipuneros gikan sa Luzon nagsugod na sa pag-organisar sa Sugbo ug ang Cuatro Aliños maoy unang nitubag sa pakigbisog alang sa nasudnong kagawasan.
Ang Aliños wala nabutyag nga Katipuneros. Maayo ang ilang pagka organisar sa Talisay.
Samtang, ang ubang Katipuneros nasakpan ug gipangdakop hinungdan sa pagkausab sa unang petsa sa gikatakdang pag-alsa sa Sugbo.
Apan ang Talisay Katipuneros nipadayon sa plano nga pag-ataki sa tropa sa mga Espanyol sa Abril 2.
Apan ang maong petsa sa pag-ataki sa mga Katipuneros nasayran sa mga opisyal sa mga Espanyol, hinungdan nga nipadala og tropa sa Talisay.
Wala sila nasayod nga ang Cuatro Aliños organisado ug andam nang moataki kanila.
Sumala sa pamahayag ni Atty. Fernandez, ang Cuaro Aliños dako og papel sa unang pag-alsa sa Sugbo ug nakapalig-on sa mga Katipunero sa engkuwentro sa Tres de Abril sa dakbayan sa Sugbo.
Human sa duguong engkwentro sa Talisay, ang mga Katipunero nibisog sa wala pa makaabot ang mas dakong pwersa sa mga Espanyol ug nitapon sa pwersa sa dakbayan sa Sugbo.
Human sa kalamposan sa Tres de Abril, ang mga Aliños nahimong dakong lider sa mga Katipunero sa tibuok lalawigan sa Sugbo.
Ug sa pagbiya sa pwersa sa Espanyol ngadto sa Zamboanga, ang Katipuneros nagdumala sa kagamhanan sa Sugbo niadtong Disyembre 1898. Apan hamubo lang dihang sa Pebrero 1899, ang mas gamhanang pwersa sa mga Amerkano niabot sa Sugbo ug gipatahan ang tanang Katipunero.
Atol sa tigom sa grupo, ang mga Aliños supak nga tugotan ang tropang Amerikano sa pagdunggo sa Sugbo, apan dunay ubang Katipunero nidapig sa bag-ong mananakop.
Nahitabo ang Filipino American War sa Sugbo. Napildi ang ilang pwersa apan wala sila motahan.
Dihang si Arcadio Maxilom nisibog human sa pipila ka tuig nga pakigbisog ug nitahan sa pwersa sa Amerika, nimando kini sa pagtahan sa tanang Katipuneros.
Subay sa pamahayag sa presidente sa clan, si Potenciano nasikop apan si Hilario nakaikyas ug nipadayon sa iyang kawsa alang sa kagawasan. (PR)