Usa sa mga serbisyo nga gihimo sa mga mayor sa mga kalungsoran ug mga siyudad sa tibuok nasod mao ang paghatag og libreng lungon ug pagpalubong sa ilang mga konstituwente nga mitaliwan sa laing kinabuhi. Sa napagya na bahin sa mga politiko, ang ilang serbisyo “from the cradle to the grave,” gikan sa duyan ngadto sa lubnganan.
Gani, dihay estorya bahin sa usa ka biyuda nga nangayo og lungon sa ilang mayor kay namatay ang iyang bana. Gihatagan siya og lungon sa mayor. Sa pagbiya sa biyuda sa opisina sa mayor, gipabalik siya. Giingnan siya sa mayor, “Niay maayo ay. Dad-a na lang sab ang lungon para nimo. Kay kinsa pa man unyay moari sa opisina kon mamatay ka.”
Mogaan na unya ang palas-unon sa abaga sa mga mayor kay gipasar na ang usa ka balaod sa libreng funeral service alang sa mga kabos nga Pilipino. Ang Republic Act (RA) No. 12309, ang Free Funeral Services Act, nahimong balaod niadtong Septiyembre 28, 2025, bisan kon way pirma ni Presidente Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr.
Wala kini pirmahi sa presidente apan subay sa Article VI, Section 27(1), 1987 Constitution, ang usa ka balaudnon mahimong balaod kon dili kini aksiyonan sa pangulo sulod sa 30 ka adlaw gikan sa pag-endosar niini ngadto sa iyang buhatan.
Ubos sa maong balaod, ang libreng funeral service gitumong sa mga pamilya nga gikonsiderar nga “in crisis situations,” lakip na sa mga kabos ug niadtong apektado sa mga katalagman nga pagailhon nga ingon sa Department of Social Welfare and Development (DSWD).
Ang funeral package naglakip sa pag-andam sa mga dokumento sa paglubong, pag-embalsamar, sa aktuwal nga paglubong, paghatod sa minatay ngadto sa lubnganan, cremation ug paghipos sa abo sa gi-cremate, ingon man sa lungon ug urna nga sudlanan sa abo sa gi-cremate nga minatay.
Sa wala pa mahimong balaod ang RA 12309, ang DSWD naghatag og funeral assistance gikan sa P5,000 ngadto sa P50,000 ubos sa ilang Assistance to Individuals in Crisis Situations (AICS).
Kon ang hinabang molabaw sa P10,000, ihatag kini kon dunay guarantee letter ug case summary gikan sa usa ka social worker.
Aron makapahimulos sa funeral package, ang pamilya sa namatay kinahanglan nga mopresentar sa usa ka valid ID, death certificate nga giisyu sa hospital o sa local health office, funeral contract nga gipirmahan sa representante sa pamilya sa namatay, punerarya ug awtorisadong kawani sa DSWD ug social case study nga giandam sa usa ka social worker.
Ang punerarya nga maghatag sa maong serbisyo pagabayran sa buhatang rehiyonal sa DSWD human aprobahi sa director rehiyonal subay sa pinimahang kontrata. Ang pasiunang pundo adto kuhaon sa badyet sa AICS nga P44.75 bilyunes. Wala pay pundo ang Free Funeral Services Act nga nalakip sa line item sa giproponer nga badyet sa DSWD sa sunod tuig.
Apan giumentohan sa mga magbabalaod ang badyet sa AICS sa 2026 gikan sa P27 bilyones ngadto sa P60 bilyones.
Ang mga punerarya nga naghatag sa maong serbisyo ubos ning maong balaod nga magdumili sa maong serbisyo multahan og P400,000 ug rebukahon ang ilang license to operate. Ang manlimbong ginamit ang maong balaod pinaagi sa false representation, palsipikasyon, ug panagkumboya mapriso sa labing minos unom ka buwan ug multa hangtod sa P500,000. (edbarrita@gmail.com)