Usa ka amahan nga nagtinga na mipatawag sa iyang bugtong anak alang sa iyang katapusang panugon. Amahan: “Anak, kon mamatay ko, hapit na ra ba, ayaw ibaligya ang yuta sa luyo sa atong balay, ha.” Anak: “Ngano man pa, duna nay sentimental value?” Amahan: “Way sentimental value. Dili na ato. Mapriso ka kon imong ibaligya.”
Dunay pangutana kon mahimo bang ibaligya ang luna sa yuta nga ubos sa Certificate of Land Ownership Award (Cloa). Ang Cloa usa ka dokumento nga giisyu sa Department of Agrarian Reform (DAR) ngadto sa mga farmer-beneficiaries isip pruweba sa pagpanag-iya sa usa ka agricultural land nga gi-award kanila ubos sa Comprehensive Agrarian Reform Program (Carp).
Mao kini ang programa nga land for the landless, sa paghatag og yuta sa mga mag-uuma nga nagtikad sa dili ilang yuta. Tumong niini nga ang mga mag-uuma makapanag-iya sa yuta nga ilang gitikad aron sila makapahimulos sa bunga sa ilang kahago.
Mao kini ang hinungdan nga gipasar ang Republic Act (RA) 6657, ang Comprehensive Agrarian Reform Law of 1988 (CARP Law). Apan dili embarguhon sa gobiyerno ang tanan nga kayutaan sa mga landowner. Dunay retention limit o luna sa yuta nga mahibilin kanila og bayran sila sa yuta nga makuha ubos sa land reform.
Duna say limitasyon nga gibutang sa mga farmer-beneficiaries sa Carp. Dili nila mabaligya o ibalhin ang pagpanag-iya sa yuta ubos sa Cloa sulod sa 10 ka tuig gikan sa pag-isyu niini ngadto kanila.
Mao kini ang gitawag nga 10-year holding period. Kinahanglan sab nga mabayran sa hingpit ang yuta.
Subay kini sa Section 26 ug 27 sa CARP Law. Ang Section 26 nagkanayon, “Payment by Beneficiaries. — Lands awarded pursuant to this Act shall be paid for by the beneficiaries to the LBP in thirty (30) annual amortizations at six percent (6%) interest per annum.”
Nidugang kini sa pag-ingon, “The LBP shall have a lien by way of mortgage on the land awarded to the beneficiary; and this mortgage may be foreclosed by the LBP (Land Bank of the Philippines) for non-payment of an aggregate of three (3) annual amortizations. The LBP shall advise the DAR of such proceedings and the latter shall subsequently award the forfeited landholdings to other qualified beneficiaries.
A beneficiary whose land, as provided herein, has been foreclosed shall thereafter be permanently disqualified from becoming a beneficiary under this Act.”
Kinsa man ang balhinan o mahimong baligyaan sa luna sa yuta ubos sa Cloa? Subay sa maong balaod, dili mahimong ibaligya o ibalhin ang pagpanag-iya sa yuta gawas lang pinaagi sa hereditary succession. Sa ato pa, mabalhin ang pagpanag-iya sa yuta kon masunod kini sa mga manunod sa gihatagan sa Cloa.
Ang Section 27 sa maong balaod nag-ingon, “Transferability of Awarded Lands. — Lands acquired by beneficiaries under this Act may not be sold, transferred or conveyed except through hereditary succession, or to the government, or the LBP, or to other qualified beneficiaries for a period of ten (10) years.”
Mahimo kining ma-embargo sa LBP kon dili mabayran ang amortization. Apan mahimo kining lukaton sa mga anak ug asawa sa transferor sulod sa duha ka tuig.
Nidugang ang maong balaod, “The children or the spouse of the transferor shall have a right to repurchase the land from the government or LBP within a period of two (2) years.”
Kon ang yuta wala pa mabayri sa hingpit sa beneficiary, mahimong ibalhin ang mga katungod alang niini ngadto sa eredero sa beneficiary o sa laing beneficiary apan kinahanglan nga aprobahan una sa DAR, ubos sa kondisyon nga siya maoy motikad sa maong yuta.
Sa ato pa mahimong ibaligya ang yuta ubos sa Cloa apan kinahanglan nga subayon ang mga kondisyones sa DAR ug ang probisyon sa CARP Law. (edbarrita@gmail.com)