Mao ni akong nadunggan samtang nagsakay ko sa bus. Ingon ang usa ka tawo, “Bay, mokunhod gyud kaha ngadto sa P20 ang kilo sa bugas humay?” Tubag sa iyang kauban, “Moabot gyud na’g P20 ang kilo kon mag-diet ang mga Pinoy.”
Usa ka tuig ang milabay, misaad si Presidente Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr., nga maoy kalihim sa agrikultura, nga ibalik sa P20 ang matag kilo sa bugas humay. Sumala pa sa Philippine Rice Research Institute (PhilRice), mao kini ang presyo sa bugas humay sa 2003, 20 ka tuig na ang milabay.
Matod pa sa pangulo, posible kining mahitabo, apan di sayon buhaton. Dunay paagi sa paghimo niini, apan di madali, matod niya. Matinuod ni kay gani karon, duna nay baligya nga tag P25 ang kilo sa bugas humay sa mga tindahan nga “Kadiwa sa Pangulo.”
Usa sa mga lakang aron makab-ot kini, matod sa presidente, mao nga ang Department of Agriculture (DA) ug ang National Food Authority (NFA) maoy mamalit sa palay o tipasi nga ani sa mga mag-uuma sa mas taas nga presyo.
Sa ato pa, ang gobyerno maoy magkontrolar sa rice supply sa tibuok nasod, dili ang rice cartels. Apan matod pa ni Dr. Teodoro Mendoza, usa ka retiradong propesor sa crop science sa University of the Philippines Los Baños, kinahanglan nga i-subsidize sa gobyerno ang 55 porsyento sa market price.
Ngano man? Ang mga pribadong magpapatigayon namalit sa tipasi sa tag P21 ngadto sa P23 ang kilo. Samtang ang NFA mopalit sa palay sa tag P19 ang kilo. Klaro na kaayo kon kinsay baligyaan sa mga mag-uuma sa ilang ani.
Matod pa sa PhilRice, misaka ang presyo sa bugas sud sa miaging 20 ka tuig. Ang presyo sa usa ka kilo sa well-milled rice P19.98 ra sa 2002, samtang ang regular-milled rice P18 ra. Karon P43.77 na ang kilo sa well-milled ug tag P39.43 na ang kilo sa regular-milled rice.
Matod pa ni Mendoza, tungod kini sa pagsaka sa cost of production sa matag ektarya nga tamnan og humay ngadto sa P73,003.2, o mahug sa tag P11.9 ang kilo kon ang usa ka ektarya moani og 6,110 ka kilo.
Kon ibalik sa tag P20 ang kilo sa bugas humay, kinahanglan nga paliton sa NFA ang tipasi gikan sa mga mag-uuma sa tag P8 ang kilo. Maalkanse ang mga mag-uuma kay ang cost of production tag P11.9 na ang kilo. Maong gikinahanglan ang subsidy sa gobiyerno.