Sama sa napuhag nga balay sa putyukan, nagubot karon ang lalawigan sa Bohol tungod sa nakita nga resort sa usa ka barangay sa Sagbayan, Bohol, ang Captain’s Peak Resort nga gipanag-iya ni magpapatigayon Edgar Button.
Ang maong resort naapil sa lugar nga gideklarar nga “protected area” ubos sa Expanded National Integrated Protected Area System Act o NIPAS Law panahon ni kanhi President Fidel Ramos. Naapil usab ang maong lugar sa UNESCO Global Geopark Heritage Sites.
Pero base sa records, natitulohan ang maong yuta ni Button sa wala pa ang NIPAS law ug ang deklarasyon sa UNESCO. Buot ipasabot, adunay katungod ang tag-iya kon unsay iyang buhaton sa iyang yuta ug angay respetuhan kini sa kagamhanan.
Unsa may problema? Ang problema kay gitukod ug gipadagan ang negosyo sa maong resort bisan kon wala pa nigawas ang environmental compliance certificate (ECC) gikan sa Department Environment and Natural Resources (DENR).
Matod pa, nalangan ang pag-pagawas sa ECC tungod sa daghang mga kinahanglan i-submit. Bisan pa niini, ang pag-file sa mga gikinahanglan nga mga dokumento nagpamatuod lamang nga gusto mosubay ang tag-iya sa mga reglamento nga gilagda sa balaod nga mao ang ECC.
Sumala sa balaod, kon magtukod nga walay ECC, aduna kini multa nga P50,000 ug kon dunay kalapasan sa bisan unsang kondisyon sa ECC, aduna sab kini multa nga laing P50,000 kada kalapasan.
Gilatid usab sa balaod nga hunongon una ang tanang kalihukan sa maong proyekto samtang dili pa mogawas ang ECC.
Pangutana – nganong nakapadayon man ang tag-iya sa pagtiwas sa maong proyekto nga wala man unta kini ECC, bisan pa kon ibutang lang nato, gibayaan ang penalty nga P50,000?
Aduna bay order nga gipagawas sa pagpahunong sa tanang kalihukan alang sa maong proyekto human makita nga wala pa kini ECC? Kinsay gihatagan sa maong order nga pagpahunong?
○ ○ ○
Gawas sa Senado, miapil na sab ang ang DILG, ug hasta ang Ombudsman, miapil na sab sa pag-imbestigar sa maong problema.
Bibo kaayo, daghan gusto mosakay sa maong kagubot. Ang tumoy lang niini kon duna bay kalapasan ug kinsa ang nakalapas?
Kon way ECC ang maong proyekto, mahimo bang kasuhan ang tag-iya sa Captain’s Peak sa Ombudsman nga aduna na may multa nga gilagda ang balaod niini ug dili man siya kawani sa kagamhanan?
○ ○ ○
Ang Chocolate Hills nga nasakop sa Expanded NIPAS Law mokabat sa 1,776 ka mga gagmay’ng bukid. Ang mga turista nga gusto motan-aw sa Chocolate Hills kasagaran moadto sa lungsod sa Carmen ug didto sa Choco Hills Complex sa La Paz, Carmen, makita nila ang daghang mga hut-ong hut-ong sa mga bukid nga kon panahon sa huwaw o summer, sama sa gagmay nga chocolate kon tan-awon sa layo.
Wala maapil sa rota ang lungsod sa Sagbayan kon gusto ang mga turista nga motan-aw sa naila na kaayo nga Chocolate Hills.
Kompleto na ang makita, ug ang makuha nga pictures sa ilang mga camera, kon moadto sa Carmen ug dili na kinahanglan moadto pa sa Sagbayan kon mao man lang gani kini ang tuyo o gusto sa turista.
Buot ipasabot, wala nay makuha nga negosyo pa ang mga tag-iya og gagmayng mga bukid o kayutaan sa Sagbayan kay tua man sa Carmen tanan padung ang mga turista.
Tungod niini, dali ra masabtan kon ngano nga nagnegosyo si Edgar Button og resort, pang-dani sa lokal nga mga turista ug dili ang mga langyaw, aron lang mapuslan sa negosyo ang iyang yuta nga nasakop sa Expanded NIPAS law.