Ang nagkadaghan nga kaso sa Cervical cancer sa Central Visayas usa ka seryuso nga pahimangno sa atong katilingban. Matod sa Department of Health (DOH) 7, nisaka pa ngadto sa 241 ang kaso sa maong sakit sa tuig 2024, usa ka dako nga paglukso gikan sa 51 lang sa tuig 2021.
Dili lang kini usa ka numero; kini nagrepresentar sa mga kinabuhi, sa mga pamilya nga naapektuhan, ug sa usa ka nagtubo nga krisis sa panglawas.
Ang pagsaka sa mga kaso ug ang kamatayon nga nalangkub niini—nga miabot sa 163 sa 2024—nagpakita sa dinalian nga panginahanglan sa mas lig-on nga kampanya.
Ang Cebu Cervical Cancer Elimination Summit, nga gipahigayon niadtong Septiyembre 5, 2025, usa ka maayong lakang, apan ang tinuod nga trabaho nagpadayon sa matag panimalay ug komunidad. Ang problema dili lang sa pagtambal, kundili sa paglikay ug sayo nga pag-ila.
Giawhag sa mga health official ang mga ginikanan nga pabakunahan ang ilang mga anak nga babaye gikan sa 9 anyos pataas.
Kini ang pinaka-unang depensa batok sa Cervical cancer. Apan, matod pa ni Obstetrician-gynecologist Dr. Pherdes Galbo, ang bakuna dili igo. Kinahanglan kining ubanan sa regular nga screening.
Ang sakit dili na lang sa mga tigulang; matod ni Dr. Galbo, ang pinakabata nga kaso nga iyang naatubang anaa na sa edad nga 21. Kini nagpasiugda nga ang risgo magsugod na sa sayo nga edad.
Bisan pa sa pagtaas sa kasayuran sa publiko, sama sa gipakita sa 14,946 ka babaye nga nagpa-screen sa 2024 kumpara sa 3,728 sa 2021, daghan gihapon ang mga babag. Ang gasto, kalayo sa mga health center, kahadlok, ug ang kawalay sintomas sa sayo nga stage sa sakit, naghimo niini nga lisod nga ma-detect.
Ang istorya ni Rosalie Tamala, usa ka cancer patient ug advocate, nagsilbing usa ka lig-on nga pahimangno nga kinahanglan gyud ang regular nga check-up.
Maayo na lang, naghimo ang DOH 7 og mga lakang aron mas mapadali ang paglikay sa sakit.
Ang umaabot nga school-based HPV vaccination program alang sa mga 9-14 anyos ug ang pagpaila sa “self-collection method” sa HPV-DNA testing, makatabang kaayo.
Kini nga mga inisyatibo makapahimo sa mga babaye nga mas sayon nga ma-access ang screening ug makalikay sa makahadlok nga mga pelvic exam.
Ang panawagan karon dili lang alang sa mga opisyal sa panglawas, kundili alang sa tanan. Ang pagpabakuna, pag-edukar sa kaugalingon, ug pag-awhag sa mga babaye sa pagpaubos sa regular nga check-up, maoy mga yano apan gamhanan nga mga lakang.
Dili na nato hulaton nga mosaka pa ang numero. Panahon na nga molihok kita karon aron panalipdan ang atong mga inahan, mga igsuon, ug mga anak gikan niining hilom apan makamatay nga sakit.