Human sa Department of Public Works and Highways (DPWH), aduna na sab nitumaw nga laing isyu kabahin sa ghost projects ug ning higayuna, ang Department of Health (DOH) ang nahilambigit.
Unsa na sab kaha nga buhatan sa gobiyerno ang sunod nga mabulingan ning maong isyu? Hinaot nga wala na.
Kini lang una ang kabahin sa DOH ang atong tutokan kay lab-as pa kaayo.
Ang bag-ohay nga gibutyag sa DOH mahitungod sa mga “ghost” o wala’y operasyon nga Super Health Centers dili lang kay gamayng problema, usa kini ka pagtraydor sa pagsalig sa publiko ug tataw nga ehemplo sa nausik nga mga pundo sa nasod.
Ang panawagan sa DOH alang sa usa ka Citizen Participatory Audit—ang Oplan Bantay Super Health Centers—maoy maayong lakang, apan dili kini igong rason aron makalikay ang mga ahensya ug opisyales sa gobiyerno sa mga pagbasol o silot kon aduna man gani mapamatud-an nga mga kalapasan.
Sukad niadtong 2021, ang Health Facility Enhancement Program nagpundo og 878 Super Health Centers lukop nasod apan gibutyag sa DOH nga 300 niini ang dili operational. Unsa man diay nahitabo aning 300 ka Super Health Centers kuno? Kasamtangang nagpadayon ang imbestigasyon kabahin niini.
Kon lugiton pa gyud og maayo, 196 ra ka Super Health Centers ang napahimuslan og insakto, ang kadaghanan adunay mga kakulian, pahibalo sa DOH.
Kini maong mga impormasyon nagpakita og masulub-on nga hulagway sa kapakyas sa pagdumala, dili maayong pagpatuman, ug posibleng pagpanglimbong.
Pagkamahinungdanon gyud biya niining Super Health Centers sa usa ka komunidad hilabi na sa mga kabus nga wala’y ikabayad bisan sa pagpakonsulta lang ug uban pang medikal nga gastuhanan.
Ang “Oplan Bantay Super Health Centers” naghatag og gahom sa publiko nga mahimong mata ug dunggan aron masumpo kining sayop nga mga binuhatan nga naghatag og ngil-ad nga imahe sa DOH.
Ngano gud tawon nga ang gatusan ka mga pasilidad, nga gipundohan pinaagi sa buhis sa katawhan, gideklarar nga nahuman na bisan wala’y saktong pagsusi. Tataw nga pakyas ang tibuok proseso niini, gikan sa pagplano ug konstruksiyon hangtod na pag-turnover.
Ang imbestigasyon sa 300 ka non-operational centers, nga gisumiter sa Independent Commission for Infrastructure, kinahanglang madali, adunay ngipon, ug transparent.
Ang resulta sa imbestigasyon kinahanglan dili lang mag-ila sa kahimtang sa mga proyekto, apan labaw sa tanan, masayran ang nangahilambigit niini – contractors, opisyales sa gobiyerno ug kon kinsa pa man gani.
Dalaygon kining gibuhat sa DOH sa pag-awhag sa publiko nga motabang sa pagbantay sa mga sayop nga binuhatan. Kining citizen-led audit kinahanglan nga maoy mahimong sinugdanan aron makab-ot ang sistematikong kausaban kabahin niining kontrobersya sa naglambigit sa ilaha mismong buhatan.
Usa na sab kaha nga buhatan sa gobiyerno ang sunod nga malambigit sa isyu kabahin sa ghost projects human sa DPWH ug DOH?
Kutob na lang kita sa pagpanghinaot nga matubag kining maong pangutana og duha lang ka mga pulong – wala na.