Giguyod ni Simon ang bulingit nga silyang plastik ngadto sa daplin sa aseras atubangan sa ilang balay. Nagbitbit pod siya og tasa sa bag-ong timpla nga kape. Dinhi siya sagad sa daplin sa aseras mangape kada buntag aron makalikay sa kaguliyang sa sulod sa balay, diin ang ilang mga anak (nga ubay-ubay sab puyra buyag) nag-iyahay pagpanikaysikay og pangandam aron mangadto sa eskuylahan.
“Pag-abot sa panahon kon suwertehon, magtukod gyod kog balay nga parehas ana,” matod niya sa iyang kaugalingon samtang nagsud-ong sa dakong balay nga nagbuntaog sa tabok sa karsada diin nagbahis-bahis ang mga trasysikol ug ubang sakyanan. Dos andanas ug sementado ang maong balay, walay pintura. Kini ang kinadak-ang balay sa ilang silinganan ug taudtaod na pod sukad natukod, mga kapin na tingali og kinse ka tuig.
“Kahayahay na lang tingali magpuyo sa ingon anang balaya, luag ug dili parehas aning among balay nga apiki ang lugar ug guot labi na kon makaanhi ang akong mga igsuon dala ang ila pod nga mga anak,” sa hunahuna niya. Sa iyang alimpatakan, mahulagway niya ang iyang kaugalingon nga haruhay nga naglingkod-lingkod sa silyang tuwang-tuwang samtang nangape dinha sa beranda sa dakong balay. O kaha didto ba hinuon sa komedor diin nahimutang ang luag nga talad kan-anan.
Samtang naghanduraw sa kinabuhi nga nagpuyo sa dako ug luag nga balay, namatngonan ni Simon ang usa ka edaran nang lalaki nga migawas sa may beranda sa dakong balay ug dunay gisulti sa katabang nga namisbis sa mga tanom sa may tugkaran. Pagkahuman, nibalik kini og sulod sa balay.
BIYUDO na si Sir Eking nga nagpuyo sa dakong balay. Usa siya ka kanhi OFW samtang ang iyang mitaliwan na nga kapikas nga si Mam Tinay retiradong maestra. Duna silay upat ka anak nga mga propesyonal na ug pulos tua sa laing nasod nanginabuhi ug nanimuyo uban sa ilang kaugalingong mga pamilya.
Parehas si Sir Eking ug Mam Tinay nga naggikan sa medyo apiki nga pagkabutang nga mga pamilya. Sama sa kasagaran sa maong mga pamilya, gagmay nga balay ang ilang gidak-an. Apiki sa pagpanglihok-lihok. Mao nga nahimo nilang pangandoy ang makabalay og dako. Dili pa kaayo dagko ang ilang mga anak dihang nakatigom og igo-igo ang magtiayon alang sa pagpatukod sa luag nga pinuy-anan nga ilang gipangandoy. Apod gyod og dagkong kuwarto ang upat nila ka anak sa ikaduhang andana diin didto sab ang kuwarto nilang magtiayon. Sa silong, naa sab usa ka kuwarto nga gigahin para sa mga bisita, ug igo-igo kaluag nga kuwarto para sa katabang. Luag pod ang ilang sala, mora-mora og baylehan.
Alegre kanunay ang ilang panimalay samtang nanag-eskuyla hangtod sa hayiskol pa ang ilang mga anak, kinsa sagad nga manghagad sa ilang mga higala nga mag-estambay dinha sa ilang balay. Apan inanay kining namingaw ug nahaw-ang dihang nagkolehiyo na ang ilang mga anak, ug labi na dihang nanglangyaw na sila ug nangaminyo.
“Asa na pod kaha to nilaag iringa? Pastilan, pagkabadlongon na lang, basta makakitag benta molighot dayon og gawas sa balay,” bagutbot ni Sir Eking sa kaugalingon. Maguol pod baya siya kon mawala ang iring nga maoy iyang kalingawan sa pakig-estorya aron pagpawala sa kalaay. Maayo na lang nga naa ang maong iring kay kon wala pa, ambot unsaon na lang niya pag-aguwanta sa kamingaw ug kahaw-ang sa ilang dakong balay.
Nisaka siya sa ikaduhang andana sa balay ug gikan sa bentana sa kinadak-ang kuwarto gilantaw ang gamayng balay sa ilang silingan sa tabok sa karsada. “Maayo pa nang among silingan, gamay ra tuod ang balay pero bibo kay anaa man kauban nila ang ilang mga anak,” pamalandong niya samtang naminaw sa kayagaw ug kinataw-anay sulod sa gamayng balay sa ilang silingan. Ug paminaw niya ingon sa gidat-ugan siya og samot sa kabug-at sa kahaw-ang ug kamingaw sa ilang dakong balay.
(KATAPUSAN)